İstanbul divarları əsrlərə necə meydan oxudu? - TARİXİ FAKTLAR

1480 il hökmranlıq edən Roma İmperiyası dünyanın indiyə qədər görmədiyi ən davamlı tikililəri inşa edib.

570 il əvvəl dağıdılan Şərqi Roma İmperiyası da İstanbul və Anadoluda hələ də mövcud olan saysız-hesabsız əsərlər qoyub. Ayasofyadan İstanbul divarlarına qədər gəlib çatan tikililərin gücünün arxasında duran gizli düstur budur!

Tarixdə iz qoyan Roma İmperiyası dövründə memarlıq sahəsində bir çox mühüm əsərlər tikilmişdir. Bu gün də görənləri valeh edən bu tikililərin illərə necə meydan oxumağı bacardıqları böyük maraq doğurur. Cəmi 2 il əvvəl ABŞ-da aparılan araşdırmalar Roma dövründə təməli qoyulan binaların möhtəşəmliyini ortaya çıxarıb. Yollar, su kəmərləri, körpülər, limanlar, ictimai binalar və hətta bir çoxu salamat qalmış bəzi stadionların hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Bəs, Romanın Avropada istifadə etdiyi gizli düsturları İstanbuldakı binalarda görmək mümkündürmü? İstanbul Texniki Universiteti (İTU) Mədən Fakültəsi Geologiya Mühəndisliyi Bölümü Müəllim Dr. Serkan Angı Roma, Bizans və Osmanlı imperiyalarından miras qalan strukturların sirli formulunu paylaşıb.

Təqvimlər 2021-ci ilin ilk aylarını göstərərkən, Massaçusets Texnologiya İnstitutunun (MIT) İnşaat və Ətraf Mühit Mühəndisliyi üzrə müəllimi professor Admir Masic və MİT-in keçmiş doktorantı Linda Seymur beton konstruksiyalar və beton konstruksiyalar haqqında mühüm kəşf etdilər. Roma artefaktlarının tikinti texnikası. Araşdırma zamanı bənzərsiz bir materialın varlığı ilə qarşılaşan ikilinin tapdığı sirr bir çox sual işarəsini aradan qaldırmağa kifayət edib. Uzun illər əvvəl aparılan araşdırmalara görə, Roma betonunun dayanıqlı olmasının səbəbi məhlula qarışan vulkan külü idi. Puzolan külü kimi tanınan bu növ adını İtaliyanın Neapol körfəzindəki Pozzuoli şəhəri ətrafındakı partlayışlardan almışdır.
Lakin Massaçusets Texnologiya İnstitutunun alimləri gördülər ki, təkcə vulkanik kül kifayət deyil. Bu, başqa bir şey, başqa bir sirr olmalı idi... Müxtəlif araşdırmalardan sonra Roma betonunun öz-özünə sağaldığını aşkar etdilər. Bu vəziyyət ağlıma belə bir fikir gətirdi ki, binalar daim yenilənir və buna görə də uzun illər yaşayıblar.

Araşdırmalar davam etdi və onlar nəhayət bu sirri tapdılar. Roma betonunda kiçik əhəng çipləri kimi tanınan ağ mineral parçaları tapıldı. Alimlər əhəng qəlpələrini molekulyar səviyyədə tədqiq etdilər və sonunda tapılan xırda əhəngdaşlarının betonu müalicə edən sönməmiş küldən ibarət olduğunu başa düşdülər. 'Sönməmiş kül' adlanan materialın, Vezuvi dağının püskürməsi nəticəsində soyuyan və ətrafa səpələnərək yığılan vulkanik qaya materiallarına puzolan və ya vulkanik kül şüşəsi deyilir. Serkan Angı bu məlumatları paylaşıb:

"Bu qayalar silisium, alüminium və dəmir elementləri ilə zəngindir. Bu materiallardan hazırlanan məhlula Roma dövründə "cocciopesto" deyirlər".
Suya davamlı xüsusiyyətə malik olan bu məhlulun Roma dövründə xüsusilə su kəmərlərində və baptistiyalarda istifadə edildiyi məlum idi.
İstanbul və Anadoluda Roma dövrünə aid tarixi əsərlərə kərpic-kirəmit tozunun əlavə edilməsi ilə əldə edilən qarışığa “Horasan harç” deyilir. Xorasan məhlulunda isə vulkan külü əvəzinə bağlayıcı material kimi üyüdülmüş kərpic-kirəmit tozundan, tikinti materialının həcmini artırmaq üçün isə doldurucu kimi əzilmiş kərpic-kafeldən istifadə edilmişdir. Hər iki məhlul materialı möhkəmlik və dayanıqlıq baxımından və su altında bərkimə qabiliyyətinə görə betondan və onda istifadə edilən standart sement materialından xeyli üstündür.

Yaxşı, Romadan miras qalmış və Osmanlı imperiyası dövründə qorunub saxlanılan İstanbul divarlarından Ayasofyaya, Aya İrinədən Yerebatan Sarnıcına qədər bir çox mühüm əsərin günümüzə qədər gəlib çatmasının sirri nə ola bilər? Dr. Serkan Angı, "Bu tarixi binaların və abidələrin bu gün də yaşaya bilməsi üçün ən mühüm amillər, doğru tipdə və tərkibdə təbii daş materialın doğru yerdə və funksiyada istifadə edilməsi, bağlayıcı məhlul materialının düzgün nisbətdə qarışığı və s. düzgün işləmə.

Aysun / Demedia.az