Elm tarixindəki ən dəhşətli TƏCRÜBƏ: 7 yaşında dünyasını dəyişən Albertə nə oldu?

ABŞ psixoloqu Con Uotson və onun tələbəsi Rozali Rayner psixologiyada tabe olmaq, heç nəsiz razılaşmaq konsepsiyası üzərində işləyirdilər. 

İki psixoloqun məqsədi bunun təkcə heyvanlarda deyil, insanlarda da işlədiyini sübut etmək idi. Qorxularımızla yox, sonradan doğulduğumuzu sübut etmək istəyən ikili, etikası bu gün də müzakirə mövzusu olan "Kiçik Albert Təcrübəsi"nə imza atdı. Ancaq ciddi problem var idi. İkilinin hədəf aldıqları şəkildə istifadə etdikləri üsul kifayət qədər mübahisəli olub. Balaca 9 aylıq körpə üzərində aparılan təcrübə və ondan sonra baş verənlər bir əsrdir ki, müzakirə mövzusu olub.

Klassik razılaşma ilə bağlı işi ilə tanınan rus fizioloqu və psixoloqu İvan Pavlov indi itlər üzərində apardığı təcrübələrlə tanınır. 1917-ci ildə Pavlov tərəfindən itlər üzərində 'Pavlovun iti' olaraq bilinən bu təcrübələr Uotson və tələbəsi Rayner üçün də əhəmiyyətli bir ilham mənbəyi idi. İtlərdə bu prosesi müşahidə edən Pavlovun mühüm elmi dəlilləri təkcə İkinci Dünya Müharibəsində istifadə edilmədi, həm də populyar mədəniyyətə yol tapdı. Pavlovun araşdırmalarını yaxından təqib edərək, başlanğıc nöqtəsi olaraq qəbul etdiyi John Watson, Pavlovun başlanğıc nöqtəsi olaraq qəbul etdiyi təcrübələrdən sonra qorxunun insanlarda doğuşdan olub olmadığını və sonradan əldə edilib-edilmədiyini araşdırmaq istədi.

İvan Pavlovun işindən çox təsirlənən və beyinlərindəki sual işarəsini təmizləmək üçün çox çalışan psixoloq Con Uotson və köməkçisi Rozali Rayner əvvəlcə işlədikləri Con Hopkins Xəstəxanasının uşaq bağçasında oynayan uşaqları müşahidə etməklə başladılar. . Onlar etmək istədikləri təcrübə üçün ən uyğun körpə olacağına qərar verdilər və körpələr evinə süd vermək üçün gələn qadının 9 aylıq körpəsindən test mövzusu kimi istifadə etmək istədilər.
Təcrübənin adını daşıyan balaca Albertin anası pul qazanmaq üçün südünü xəstəxanaya satırdı. Bu vaxt 9 aylıq körpəsi anasının işi bitənə qədər xəstəxananın uşaq bağçasında başqa uşaqlarla vaxt keçirirdi. Psixoloq Con Uotson və köməkçisi Raynerin radarına düşən körpənin anasına pul təklif olunub və pul müqabilində körpədən test predmeti kimi istifadə edilib.

Əslində, təcrübənin ilkin mərhələlərində hər şey normal gedirdi. Tarixin ən əhəmiyyətli və mübahisəli təcrübələrindən biri kimi şərh edilən "Kiçik Albert Təcrübəsi"ndə proses irəlilədikcə işlər qarışmağa başladı. Albert adlı balaca körpəyə əvvəlcə ağ siçan, sonra ilk dəfə qarşılaşa biləcəyi dovşan, təmtəraqlı kuklalar və Şaxta baba maskası kimi əşyalar göstərilib. Təcrübənin məqsədi kiçik Albertin reaksiyalarını ölçmək idi. Heç bir cisimdən qorxmayan və hələ də qorxu öyrənməmiş körpə Albert ona göstərilən bütün əşyalara gülərək rəğbətlə cavab verir.

Təcrübənin ikinci mərhələsində Albert bir müddət tək qaldığı otağa aparılıb. Bir müddət sonra psixoloqlar otağa ağ tüklü siçan buraxdılar. Əvvəllər Albertin siçandan qorxmadığı və hətta onu sevgi ilə qarşıladığı məlum idi. Nəticə təəccüblü deyildi. Albert siçanlardan qorxmurdu. Lakin eksperimentin üçüncü mərhələsinə qədər işlər nəzarətdən çıxmağa başladı. Yenə bir otağa aparılıb tək qalan Albert bir müddət sonra siçanla tək qaldı, lakin bu dəfə siçan əvvəlkindən fərqli idi. Albert hər dəfə siçana toxunduqda çəkic və dəmir çubuqlarla bezdirici səslər eşidilirdi. Əvvəllər bu səsi eşitməyən Albert ilk dəfə heyvandan qorxaraq ağlamağa başladı.

Aysun / Demedia.az