Tonlarla dağıntı NECƏ OLACAQ? Radon, karbon, bakteriya...
Episentri Kahramanmaraş olan 7,7 və 7,6 bal gücündə zəlzələlər Türkiyədə 11 vilayəti viran qoyub.
Demedia.az xəbər verir ki, minlərlə insanın həyatını itirdiyi fəlakətdə maddi və mənəvi itkilər uzun illər unudulmayacaq. Zəlzələ qurbanları hələ də yaxınlarının dəfn mərasiminə çatmaq üçün gözlədiyi halda, fəlakətin qoyub getdiyi tonlarla dağıntının taleyi də maraq doğurur. Mütəxəssislərin fikrincə, zəlzələ zonalarında dağıntı qalaqındakı tullantıların miqdarı ən azı 230 milyon ton təşkil edir. Bəs bu tonlarla torpaq işlərinin taleyi necə olacaq?
Zibilin çıxarılması prosesi ətraf mühitə necə təsir edəcək və ətraf mühitə necə zərər verəcək? Sakarya Universiteti Mühəndislik Fakültəsi Ətraf Mühəndisliyi Bölümü Müəllim Dos. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit beynində sual işarəsi yaradan sualları bir-bir cavablandırıb.
Kahramanmaraş, Hatay və Adıyamanı, həmçinin Adana, Malatya, Diyarbəkir, Şanlıurfa, Qaziantep, Kilis, Elazığ və Osmaniyeni dərindən sarsıdan 7,7 və 7,6 bal gücündə zəlzələlər çox sayda vətəndaşın ölümünə və ciddi maddi itkilərə səbəb olub. Fəlakət bölgəsindəki 11 vilayətdən başqa Kayseri və Niğdedə Ekologiya, Şəhərsalma və İqlim Dəyişikliyi Nazirliyi tərəfindən zərərin qiymətləndirilməsi aparılıb.
Nazirlik tərəfindən edilən ilk zərər qiymətləndirmə məlumatlarına görə, zəlzələdən ən çox zərər görən rayonlar Adıyaman Şəhər Mərkəzi, Hatayın Antakya mahalı, Kahramanmaraşın Dulkadiroğlu və Qaziantepin Nurdağı rayonları olub.
Aparılan işlər çərçivəsində 236 min 410 binada yerləşən 1 milyon 279 min 576 müstəqil vahiddə zərərin qiymətləndirilməsi aparılıb və 33 min 143 binada 153 min 506 müstəqil vahidin ciddi şəkildə zədələnərək söküldüyü müəyyən edilib. təcili sökülməsinə ehtiyac var. 6 min 849 binada 46 min 640 müstəqil bölmənin orta dərəcədə, 59 min 995 binada 439 min 647 müstəqil bölmənin yüngül zədələndiyi, 108 min 840 binada isə 535 min 490 müstəqil bölmənin zədəsiz olduğu müəyyən edilib.
Zəlzələlərdən sonra dağılmış binalardan qalan dağıntıların sayı minlərlə ifadə edilir. Məlumdur ki, belə böyük dağıntının vurduğu ziyan kifayət qədər yüksəkdir. Binaların tikintisində istifadə olunan izolyasiya məhsulları, zərərli plastik məmulatlar və asbest kimi zərərli maddələrin havaya buraxılması vəziyyəti daha da çətinləşdirir. Bu vəziyyətdə, dağıntılardan qalan qazıntılar ən qısa müddətdə yaşayış yerlərindən çıxarılmalıdır.
Ətraf Mühit Mühəndisi Dos. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğitin sözlərinə görə, köhnə tikililərin tərkibində müxtəlif kimyəvi maddələr olan dağıntılar əvvəlcə su mənbələrindən uzaq yerlərə aparılmalıdır. Mövcud qazıntıların yeraltı və yerüstü sulara qarışa bilməyəcəyi qədər götürülməli olduğunu vurğulayan Dos. Dr. Yiğit nümunə kimi istifadə olunmayan köhnə mədən sahələrini göstərib. İqtisadi ömrünü tamamlamış tərk edilmiş yerüstü mədənlərin ən uyğun yerlər ola biləcəyini vurğulayan Dos. Dr. Yiğit belə bir dövrdə həm qısa, həm də uzunmüddətli perspektivdə su ehtiyatlarının qorunmasının çox vacib olduğunu vurğulayıb.
Dos. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit əlavə edib ki, zəlzələdən qalan qazıntılar əridikcə ətraf mühitə zərər verən ağır metallar, xüsusilə patogenlər (xəstəliyə səbəb olan hər cür orqanizm) atmosferə buraxılacaq. Zəlzələnin təsiri ilə artıq ortaya çıxan radon qazının yanında çürüyən üzvi materiallardan metan və kükürd kimi qazların da ətraf mühitə mənfi təsir edəcəyi düşünülür. Bundan əlavə, Dos. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit xəbərdarlıq edib:
"Təkcə üzvi materiallardan deyil, qeyri-üzvi materiallarda da deqradasiya problem yaradacaq. Bundan əlavə, bölgədə baş verən yanğınlar zamanı buraxılan karbon qazı çox ciddi problemdir. Həmin bölgənin yenidən abadlaşdırılması zamanı karbon atmosferə qarışacaq. Bu, təbii qazın mühafizəsi ilə bağlıdır". Bu, insan sağlamlığı üçün də əhəmiyyətli olacaq”.
Dos. Dr. Mahnaz Gumrukcuoglu əlavə edib: "Zəlzələ bölgələrində diqqət edilməsi lazım olan ilk şey, çürüyən maddələrlə ortaya çıxan patogenlərdir. Bu maddə ilə yanaşı, epidemiya xəstəlikləri də diqqət yetirilməli bir başqa vacib məqamdır. Yeraltı suların araşdırılması lazımdır. Kanalizasiya sisteminin vəziyyətinin və bu suların təmiz sulara qarışıb-qarışmamasının təcili olaraq müəyyən edilməsi lazımdır".
Aysun / Demedia.az
