"Kiçik Apokalipsis"də sunami izləri! - İstanbul təhlükədədir?
Başda mərkəzi olan Kahramanmaraş olmaqla 11 vilayətdə ciddi dağıntılara və insan tələfatına səbəb olan zəlzələlərdən sonra baş verən artçı təkanlar bölgədəki insanları narahat etməkdə davam edir.
Nəhayət, fevralın 21-də Hatayda baş verən 6,4 və 5,8 bal gücündə zəlzələlərdən sonra suların çəkildiyi xəbəri və ondan sonra gələn xəbərdarlıq da sunami narahatlıqları yaratdı. Sunami riski, ola biləcək Mərmərə zəlzələsi nöqtəsində bir çox insanın beynindəki mühüm sual işarələrindən biridir. Tarix boyu kifayət qədər dağıdıcı zəlzələlər yaşayan İstanbulun tarixi qeydlərinə görə, bu zəlzələlərin bəziləri sunamilərin əmələ gəlməsinə səbəb olub. İstanbul sahillərindəki sunami dalğalarının əksəriyyətinin hündürlüyü 6 ilə 10 metr arasında olub.8 metri keçən nəhəng dalğalar tərəfindən zədələndiyi bildirilir. Bəs, Mərmərədə gözlənilən böyük zəlzələ keçmişdə olduğu kimi İstanbul sahillərində sunami təhlükəsi yarada bilərmi? ODTÜ İnşaat Mühəndisliyi Bölümü Sahil və Dəniz Mühəndisliyi Fakültəsi Müəllim Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçınerdən soruşduq.
1509-cu ildə Böyük İstanbul zəlzələsində sunamidən fərqli nöqtələrin təsirləndiyini vurğulayan Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, "Dalğalar Qalataya çatmış ola bilər. Elmi cəhətdən bu mümkündür. Qarşısındakı ərazi bağlı olmadığı üçün bina və ya başqa bir tikili yox idi" dedi. Böyük İstanbul zəlzələsinin yaratdığı sunaminin İstanbulun Mərmərə sahillərində təsirli olduğunu bildirən Prof. Dr. Yalçıner tarixdə bir neçə dəfə baş verən bu hadisələrin dalğa uzunluqlarının Yenikapı divarlarını aşdığına dair sübutların olduğunu da bildirib. Yalçıner, tarixi qeydlərə əsaslanaraq Mərmərə dənizi üçün tez-tez gündəmə gətirilən sunami təhlükəsinin Qara dəniz üçün də keçərli olduğunu bu sözlərlə açıqlayıb:
"Qara dənizdə İstanbula təsir edəcək heç bir qüsur yoxdur. Qara dənizdə qüsur var. Son 2 min ildə Qara dənizdə 22 sunami baş verib. Baxmayaraq ki, hamısı İstanbul sahillərinə gəlmir. Qara dənizdə sunami potensialı var.İstanbulun şimal rayonları da risk altındadır.Deyə bilərik ki, buradakı dərələr və dolma yerləri sunami zamanı ilk növbədə təsirlənmə ehtimalı olan bölgələrdir.
Tarixi qeydlərdə qeyd olunan ən əhəmiyyətli sunamilərin 1509-cu ildə İstanbul sahillərində, 1894-cü ildə isə Adalarda təsirli olduğunu bildirən Prof. Dr. Yalçıner deyib: "1509-cu ildə baş verən zəlzələ sunamiyə səbəb olan bir zəlzələ idi. Yenikapıda metro tikintisi üçün qazıntılar aparılarkən eramızdan əvvəl 360-1000-ci illər arasında liman bölgəsində orada batmış gəmilər tapıldı. Bu gəmilər də güman edilir. sunami səbəbiylə batdı. 1010-cu ildə. Mərmərədə sunami olduğunu bilirik".
Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner sunamilərin 'seysmik' və 'seysmik olmayan' olaraq ikiyə bölündüyünü ifadə edərək sunaminin səbəb və təsirlərini belə sıraladı:
1- SEYSMİK TSUNAMI: Bu tip sunami nasazlıq pozulduqda baş verir. Belə sunamilər dəniz dibində şaquli hərəkət nəticəsində yaranan dalğalardır. Mərmərə dənizində baş verəcək seysmik sunami Yaponiyada və ya İndoneziyanın Sumatra adasında gördüyümüz qədər böyük olmayacaq. Mərmərədəki risklər hesablanmış və bu risklər müxtəlif araşdırmalara daxil edilmişdir.
2- QEYRİ SEYSMİK TSUNAMI: Bu tip sunami dəniz dibində sürüşmə olarsa baş verə bilər. Mərmərədəki sunami mənbəyi iki növ ola bilər. Dəniz tədqiqatları nəticəsində Büyükçekmece sahillərində torpaq sürüşmələri müəyyən edilib. Yenikapı və Tuzla yaxınlığında da sürüşmə zonaları var. Yəni belə bir ehtimal var.
Dərin dənizlərdə daha böyük sunamilərin görülə biləcəyini vurğulayan Prof. Dr. Yalçıner, "Okeanlardakı sunamilər sahilləri daha çox təsir edir. Sumatra və Yaponiya kimi subduksiya zonaları olan yerlərdə çox böyük sunamilər olacaq" dedi.
Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner ola biləcək Mərmərə zəlzələsi zamanı İstanbul sahillərində baş verə biləcək sunaminin təsirlərinə də toxunub. Mərmərədə Yaponiya və Hindistanda olduğu kimi subduksiya zonasının olmadığını və sürüşmə qırıqlarının meydana gətirəcəyi sunaminin o qədər də böyük olmayacağını bildirən Yalçıner sunamiyə səbəb olacaq suların dərinliyinə diqqət çəkib. və dedi:
"Mərmərədə suyun dərinliyi 1100 metrdir. Sumatrada sunami baş verən yerdə isə dərinlik 2200 metr olub. Sunaminin baş verdiyi Yaponiyanın subduksiya zonasında suyun dərinliyi 1500 metrdir. Başqa sözlə. okeanlarda daha böyük sunamilər baş verəcək, lakin Mərmərədə də belədir. Potensial olsa da, o qədər də böyük miqyasda deyil”.
Mərmərə üçün hər iki sunami ehtimalını qiymətləndirən Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, sürüşmə səbəbiylə sunaminin Yenikapı, Büyükçekmece və Tuzla sahillərində görünə biləcəyini söylədi. prof. Dr. Yalçıner əlavə edib ki, "Sualtı sürüşmə aktivləşdirilməsə, ortaya çıxan sunami çox böyük olmayacaq".
Doldurulmuş ərazilərin mümkün sunamidə təhlükəli olduğunu vurğulayan Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, sunami zamanı sahilə yaxın coğrafi baxımdan aşağı səviyyəli ərazilərin, Yenikapıdakı doldurma sahəsinin, Maltepedəki hadisə sahəsinin, marinaların, qayıq sığınacaqlarının və limanların zədələnə biləcəyini açıqladı.
"İzmir Sığacıkdakı marina keçmişdə kiçik sunamidən çox təsirlənmişdi. Estuarları və dərə ağızları olan yerlərdə sunami içəriyə nüfuz edir. Məsələn, Fənərbaxçadakı Kurbağalıdərə və ya Avropa tərəfindəki Ayamama dərəsi. Sunaminin nüfuz etmə ehtimalı Bu bölgələr. "Dənizə sahili olan digər vilayətləri də nəzərə almaq lazımdır. Tekirdağa doğru bu ərazilər həm cənubda, həm də şimalda ziyan görə bilər." prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner
Prof.Dr.Yalçıner “İstanbul üçün ən böyük təhlükə zəlzələlərdir” deyərək, “Tsunami əsas təhlükə deyil. Zəlzələnin xəbərçisi yoxdur və sunami adətən zəlzələ olur. Sunamidən qorxmaq lazım deyil, çünki onun xəbərçisini bilirik. Önəmli olan elçidən qurtulmaqdır”.
Aysun / Demedia.az
