Zəlzələnin psixoloji təsiri...
Episentri Kahramanmaraş olan 7,7 və 7,6 bal gücündə zəlzələlər təbii fəlakət bölgəsində təxminən 13,5 milyon insana, dolayısı ilə isə bütün Türkiyəyə təsir edib.
Demedia.az-ın məlumatına görə, fevralın 6-dan bəri demək olar ki, heç birimiz əvvəlki kimi olmamışıq. Aradan bir ay keçməsinə baxmayaraq, hamımızın psixologiyasına mənfi təsir edib, xüsusən də bəzi insanlarda ciddi psixoloji pozuntular var. B
əs zəlzələ kimi bir fəlakət psixologiyamıza birbaşa və ya dolayı yolla necə təsir edə bilər?
Zəlzələ zamanı insanın bir anlıq şok effekti yaşadığını, vəziyyəti adlandıra bilməməsi, yer və məkan qavrayışında çaşqınlıq olduğunu ifadə edən Nevrologiya Mütəxəssisi Prof. Dr. Derya Uludüz deyib: “O zaman həyəcan hormonu olan adrenalin ifraz olunur. “Döyüş və ya uçuş psixologiyası” hadisənin emosional dövrü ilə başlayır. Hadisə indi beynin duyğuları şərh, kodlaşdırma və saxlama mərkəzi olan amigdalanın idarəsi altındadır. Hadisənin emosional əhəmiyyəti (məsələn, yaşanan qorxu) qeydə alınır və amigdala travmanın vizual görüntülərini emosional fraqmentlər kimi saxlayır. Ancaq travma hekayə kimi saxlanılmır. Bunun əvəzinə 5 duyğu orqanı travmanı o zaman yaşanan vəziyyətə uyğun olaraq saxlayır. İndi dərin bir stres reaksiyası var və beynin məntiq bölgəsi (prephronial bölgə) bağlanır. Bu vəziyyət təxminən 1 həftədən 1 aya qədər davam edə bilər.
Post-travmatik beyin indi hətta normal şəraiti də təhlükəli görür, qırmızı işıq indi qığılcımdır. Emosional hissələr yanlış şərh olunur və nəyin təhdid, nəyin normal olduğunu ayırd etmək mümkün deyil. Hadisənin miqyasından asılı olaraq, adrenalin davam edir və stress hormonu kortizolu özü ilə götürür.İrəli getmək hissi,təhlükə haqqında sürətli düşünmək ürək döyüntüsünü artırır, daha tez-tez nəfəs almağa səbəb olur.Nəfəssiz ürək döyüntüləri başlayır, əzələlər gərginləşir.Baş ağrıları və ağlama böhranları yaşanır.Zəlzələ zamanı ani şiddətli şokun təsiri ilə orqanizm də öz endorfin (ağrı) hormonunu ifraz edir.və insan ağrıları bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər çox hiss etməyə bilər.Bir müddət sonra isə insanlarda şiddətli ağrılar başlayır. zərbə.İnsanlar ilk olaraq emosional reaksiyasızlıq yaşayırlar.Reallıq qavrayışı itir və yadlaşma görünür.Sonra fərqindəlik yaranır,ancaq bunun ardınca ümidsizlik başlar.narahatlıq başlayır.Bir neçə gündən sonra yuxu və stress pozulur”.
Zəlzələnin yaratdığı itkiyə əsaslanan yeni reallığın beyində fərqli emosional vəziyyətlərin yaranmasına səbəb olduğunu ifadə edən Prof. Dr. Derya Uludüz:
"Psixosomatik pozğunluqlar ruhi daxili aləmin bədən xəstəlikləridir. Qol və ayağın uyuşması, panik atak, nəfəs ala bilməmə, ürək döyüntüsü, infarkt keçirmiş kimi hiss etmə, başgicəllənmə və ya narahatlıq kimi pozğunluqların səbəbi. Əza hiss etməmək əslində psixosomatikdir.Travma sonrası: "Yuxu pozğunluqları kortizolun artması və narahatlıqla başlaya bilər. Gecələr tez-tez və narahat oyanmaqla yanaşı, yenidən yuxuya getmədə çətinlik ola bilər" deyib.
Beynimiz böyük afterşoklardan təsirlənir və bu, uzun müddətli" post-travmatik stress pozğunluğu (TSSB) ilə nəticələnə bilər. Ttravma sonrası stress pozuqluğu; çox stresli, qorxulu və ya üzücü hadisələrdən qaynaqlanır. Travma sonrası stress pozuqluğu təbii fəlakətlərdən sonra yüzdə 30-a qədər tezliklə baş verə bilər. Çox vaxt sosial təcrid, tənhalıq kimi mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. intihar meylləri.Travma sonrası stress TSSB-nin inkişafında 'doza-cavab effekti' vacibdir. Başqa sözlə, fəlakətə məruz qalmanın şiddəti, ailə üzvlərinin ölümü və ya yaralanması, evə dəyən ziyan və əmlak itkisi travma sonrası stress pozğunluğunun şiddətinin əhəmiyyətli müəyyənediciləri gündüz yorğunluğu kimi yuxu problemləri tez-tez rast gəlinir".
Aysun / Demedia.az
