Ekspedisiyaya getdilər, bir nəfər də qayıtmadı! - Osmanlı leventlərini adamyeyənlər yeyib?
Osmanlı İmperiyası öz hökmranlıq yürüşünü köçəri bir cəmiyyət olaraq Orta Asiyadan başlamışdır.
Bir neçə əsr sonra qlobal hərbi, siyasi və iqtisadi güc Osmanlılara keçdi. Sonrakı illərdə Osmanlı İmperiyası Aralıq dənizində ticarət gəmiləri inşa edərək ticarətin güclü simvollarından birinə çevrildi. 15-ci əsrin sonlarında İstanbulu fəth edən və Anadoluda, bir sıra Baltik və Ərəb əyalətlərində hegemonluq quran Osmanlılar Hind okeanında portuqallara meydan oxumaq üçün yaxşı donanmaya malik idilər.
Sultan II. Bayezidlə Osmanlı İmperiyası dəniz ticarətində gücünü itirməyə başladı. Çünki 16-cı əsrin əvvəllərində portuqallar Şərqi Afrika sahillərində çox mühüm ticarət yolu kəşf etdikdə Portuqaliya limanları yeni ticarətin sevimlisinə çevrildi. Portuqallar Şərqi Afrika, Hindistan və Ərəbistan yarımadası sahillərində çoxlu limanlar quraraq, qurulduqları yerlərdə hökmranlıq qazandılar. Lakin gəlib çatdıqdan sonra milliləşdirilə bilməyən icmalara hücum etməyə, eyni zamanda onların maddi sərvətlərini istismar etməyə başladılar. Portuqaliyanın ticarətdəki üstünlüyü bütün Avropanı göz qamaşdırdı.
Portuqallar Şərqi Afrikada güclərindən istifadə edəndə oradakı insanlara qarşı çox sərt davranırdılar. Portuqallarla başa düşülən heç bir şey olmayan bu insanlar bu davranışlarından qorxdular və buna uyğun reaksiya verdilər. Hind okeanı boyunca uzanan dini və çoxəsrlik ticarət əlaqələri səbəbindən portuqalların vəhşiliyi geniş yayılmışdı. Bu, coğrafi cəhətdən səpələnmiş insanları ümumi düşmənə qarşı birləşdirdi.
Həmin əsrin sonlarında bölgə müsəlmanları Yəmən valisi Həsən paşaya kömək çağırışı etdilər. Bunun üzərinə Mombasa ilə birlikdə Makdişu, Berave, Lamu, Pemba şəhərləri Osmanlı İmperatorluğuna sadiq olduqlarını bəyan etdilər. Çağrı üzərinə Həsən paşa Əmir Əli bəyi sərkərdə seçdi və 1585-ci ildə Əmir Əli bəyin komandanlığı altında bir qalereya və bir neçə kiçik qayıqdan ibarət qüvvələr bölgəyə çatdı.
Təqvimlər 1586-cı ili göstərəndə Əmir Əli bəy tək gəmi ilə Şərqi Afrikaya gəldi. Qərb tarixçiləri tərəfindən tez-tez “türk qulduru” adlandırılmasına baxmayaraq, onun Afrikanın şərq sahillərindəki hərəkətlərinin aydın siyasi məqsədləri var idi. Əmir Əli bəy 1586-cı ildə bütün şərq sahillərində Portuqaliya nəzarətini Moqadişudan Mombasaya çevirərək Portuqaliya gəmisini ələ keçirərək Yəmənə qayıdır. Bu uğurun arxasında orada olan qaradərililərdən və ərəblərdən ibarət yerli əhalinin dəstəyi dayanırdı. Lakin portuqaliyalılar Əmir Əli bəyi sonuncu dəfə eşitmirdilər.
Keniyanın Mombasa şəhəri portuqallar üçün çox önəmli idi. Bu səbəbdən portuqallar iki il sonra da Osmanlıya yardım edən şəriklərini cəzalandırmaq və köməyə meylli olan hər kəsə mesaj göndərmək və sahillərini geri qaytarmaq üçün Şərqi Afrika sahillərinə hücumlarını davam etdirdilər. Portuqalların törətdiyi qətliamlar Yəmən valisi Həsən paşanın qulağına çatdı. Ancaq ilk səfərdən düz dörd il sonra yenidən Əmir Əli bəyin komandanlığı ilə Şərqi Afrika sahillərinə üzdü.
Ancaq bu dəfə portuqallar Osmanlı donanması üçün hazırlanmışdı. 18 nəfərlik Portuqaliya donanması təcili olaraq Mombasa tərəf hərəkət etdi. Ancaq bu, yeganə həll yolu deyildi. Onların ixtiyarında Afrikanın cəngəlliklərində yaşayan, cannibalizmi ilə məşhur olan Zimba qəbiləsi var idi. Portuqaliyalılar bu müharibə üçün adamyeyən tayfa ilə bir növ müqavilə bağladılar.
Portuqaliya donanması okeandan Mombasa ilə qarşılaşarkən, ada şəhəri portuqalların Zimba adlı bir qəbilə tərəfindən əllərində nizə ilə mühasirəyə alındı. Bu sirli qəbilə Mombasa daha əvvəl gəlib və adaya hücum etmək istəyib. Lakin divar və Əmir Əli bəyin top gəmiləri onları adadan uzaqlaşdırdı. Bundan əlavə, o, toplardan atəş açmaq üçün sahilə yaxın dursa da, adalılar heç vaxt gəmilərə hücum etmirdilər. Təbii ki, bunun bir səbəbi var idi.
Aysun / Demedia.az
