Qara dəliklə bağlı İNANILMAZ: Bala ulduzlar...
Astronomlar qalaktikalararası kosmosda çox sürətlə hərəkət edən superkütləli qara dəlik aşkar ediblər. Tədqiqatçılar NASA-nın Hubble Kosmik Teleskopu tərəfindən təsadüfən tutulan bu fenomeni “görünməz canavar” olaraq xarakterizə edərək, qara dəliyin sürətini belə izah ediblər: “Əgər o, bizim Günəş sistemimizdə olsaydı, 14 dəqiqəyə Yerdən Aya gedə bilərdi".
NASA-nın saytında verilən açıqlamaya görə, 'düz olaraq 20 milyon Günəş' ağırlığında olan bu superkütləvi qara dəlik, Samanyolu qalaktikamızın diametrindən iki dəfə böyük və 200.000 işıq ili uzunluğunda yeni doğulmuş ulduzların 'izlərini' geridə qoyur.
Görünür, superkütləvi qara dəlik qəlyanaltı yeməyə vaxt tapmağa çox tələsir. Ulduzları parçalayan və hər dişləməsini udan kosmik Pac-Man kimi, qarşısına çıxan hər şeyi udmaq əvəzinə, bunun əksini edir; dar dəhliz boyunca yeni ulduz meydana gəlməsinə səbəb olur.
Yale Universitetinin astronomiya professoru Pieter van Dokkum cırtdan qalaktikada ulduz klasterlərini skan edərkən kosmik şüa olduğunu düşündüyü bir xətt gördü. Beləliklə, o və komandası əvvəllər gördüklərindən fərqli olaraq bu qara dəliyin izinə rast gəldilər.
Araşdırmaya rəhbərlik edən Dokkum fenomenin necə meydana gəldiyini hələ dəqiq bilmədiklərini söyləyir və əlavə edir: “Buna rast gəlməyimiz tamamilə təsadüfdür. Qara dəliyin arxasında qazın soyuduğunu və ulduz əmələ gətirdiyini düşünürük. Gəminin arxada qoyduğu iz kimi biz də qara dəliyin arxasındakı izi görə bilərik. Qalaktikanın demək olar ki, yarısı qədər parlaq olduğunu nəzərə alsaq, onda çoxlu yeni ulduzlar olmalıdır”.
Qara dəliklər kosmosda ən nadir şeylərdən biridir və ən çox yayılmış növün, ulduz qara dəliyinin supernova partlayışında nəhəng bir ulduz öldüyü zaman əmələ gəldiyi düşünülür. Sonra bildiyiniz kimi: Ulduzun kütləsi öz üzərinə çökür və qatılaşır və daha kiçik bir sahəni tutur. Lakin günəşdən milyonlarla, hətta milyardlarla dəfə böyük olan superkütləli qara dəliklərin necə əmələ gəldiyi sirr olaraq qalır.
Qara dəliklərin planet və ya ulduz kimi səthləri yoxdur, əksinə, geri dönüş nöqtəsi olan "hadisə üfüqü" adlı bir sərhəd var. Adətən, hər hansı bir şey çox yaxınlaşdıqda, heç vaxt dəliyin cazibə qüvvəsindən qaça bilmir və onun içinə düşür. Bununla belə, bu maraqlı qara dəlik göy cisimlərini udmaq üçün çox sürətlə hərəkət edir və bildiyimiz hər şeyə qarşı çıxır.
Astronomların irəli sürdüyü nəzəriyyə belədir: Qaçaq qara dəlik üç superkütləli qara dəliyin toqquşması nəticəsində yaranan hadisələr zəncirinin nəticəsi ola bilər. Bu ssenaridə ikili qara dəliklər bir-birinin orbitində idi və sonra başqa bir qalaktika öz superkütləli qara dəliyi ilə birlikdə gəldi. Və bu hərəkət köhnə bir məsələyə haqq qazandırdı: “İki adam dostdur, üç nəfər izdihamdır”.
Üç qara dəliyin qarışması xaotik və qeyri-sabit konfiqurasiya ilə nəticələndi. Biri digər ikisindən impuls oğurlayıb qalaktikadan partlaya bilərdi, digər ikisi isə digər istiqamətə atıla bilərdi. Orijinal binar bütöv qalmış ola bilər və ya "müdaxilə edən qara dəlik" orijinal ikililərdən birini əvəz edib digərini poçtla göndərmiş ola bilər. Bu fikri dəstəkləyən dəlil, qalaktikanın nüvəsində aktiv qara dəliyin qalmasına dair heç bir əlamətin olmamasıdır.
Tapıntılara dair məqalə keçən həftə Astrophysical Journal Letters-də dərc edilib. Növbəti addım qara dəliyin izahını təsdiqləmək üçün James Webb Kosmik Teleskopu və Chandra Rəsədxanası ilə təqib müşahidələri etmək olacaq.
Aysun / Demedia.az
