Yerin ilk fotoşəkilləri valehedicidir: Geriyə baxmağın qısa tarixi
Müttəfiqlər 1945-ci ildə faşist Almaniyasını məğlub edəndə, ABŞ almanların güclü V-2 raketlərinin əksəriyyətini ələ keçirdi və bu, İntiqam Silahı ifadəsi ilə adlandırıldı. Tutulan raketlər Avropada çox qalmadı.
Okeandan keçən seqmentlər amerikalı mühəndislər (və mübahisəli şəkildə həbs edilmiş nasist alimləri) tərəfindən Nyu-Meksikonun cənubundakı quraq düzənliklərdə yığılmışdı.
Tədqiqatların sonunda komanda 24 oktyabr 1946-cı ildə texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş V-2 raketini Yer səthindən təxminən 105 kilometr yüksəklikdə göndərə bildi. Bu missiya çərçivəsində kosmosdan Yerin ilk fotoşəkilləri də çəkilib.
Beləliklə, kosmos missiyası tamamilə fərqli bir mövzuda, Yerdən milyonlarla kilometr uzaqda olsa da, buludlu planetimizə geri baxmaq ənənəsi başladı. NASA-nın keçmiş baş tarixçisi Bill Barri deyir:
Mars, Yupiter və ondan sonrakı missiyalarda olduğu kimi, Yerin ilk fotoşəkili planetin görünməmiş mənzərəsini çəkmək üçün romantik səyin məhsulu deyildi. ABŞ tədqiqatçıları V-2 raketini o vaxtlar böyük, qaranlıq bir boşluq olan kosmos haqqında anlayışlarını yaxşılaşdırmaq üçün elmi alətlərlə təchiz etdilər. Smithsonian Milli Aeronavtika və Kosmos Muzeyində çalışan kosmos tarixçisi və kurator Martin Collins vurğulayır ki, sözügedən missiyada elm adamları daim Yerə dərin kosmosdan gələn qalaktik kosmik şüaların mənşəyini anlamaq istəyirlər.
V-2-nin daşıdığı film nəhayət Yerə çırpılaraq sağ qalanda Nyu-Meksikodakı White Sands raket poliqonunun alimləri Yerin indiyədək görülməmiş dənəli şəkillərinə heyran olacaqlar. Filmi V-2-də səhra mərtəbəsindən götürən Fred Rulli 2006-cı ildə Air & Space Magazine-ə verdiyi müsahibədə həmin anları “Şəkilləri ekrana ilk dəfə proyeksiya edəndə elm adamları dəli oldu” sözləri ilə xatırlayırdı.
Yerin ilk fotoşəkili 24 oktyabr 1946-cı ildə kosmosdan çəkilmişdir. Şəkil: White Sands Missile Range / Tətbiqi Fizika Laboratoriyası
Yerin ilk görüntüləri aşağı ayırdetmə qabiliyyətinə malik və dumanlı olsa da, kosmos və müdafiə texnologiyalarının sürətlə inkişaf etdiyi bir vaxtda əldə edilib. Hər kəsin diqqətini ona yönəltdiyi kosmos yarışı gedirdi. Birləşmiş Ştatlar bu yarışın bir hissəsi olaraq ilk dəfə insanları Ayın səthinə göndərəcək, eyni zamanda Marsa nüvə enerjisi ilə işləyən raket göndərmək üçün (sonradan ləğv edilmiş) Project Rover ilə 20 il ərzində çox çalışacaqdı.
Qabaqcıl hava hücumundan müdafiə sistemləri ABŞ-ın hər yerində doğuldu və yerləşdirildi. Soyuq Müharibə qızışırdı və məqsəd ABŞ-ı vuracaq Sovet bombardmançılarını vurmaq idi! Hətta elektrik gitaraları da Kosmos Əsrinin ruhunda hazırlanmışdır. Dünyanın ilk fotoşəkilləri bu dövrün başlanğıcını çox yaxşı əks etdirir. Collins bildirir:
Təxminən 14 il sonra amerikalılar Yer kürəsini kosmosdan görə bilmək üçün filmin atmosferdən səhraya düşməsini gözləməzdilər. Yer indi nümayiş olundu... 1960-cı il aprelin 1-də TIROS-1 hava peyki Yerə fotoşəkillər göndərərkən, The New York Times ertəsi gün həmin kadrları ilk səhifəsində, başlıq ilə dərc edəcəkdi:
TIROS-1 hava şəraiti üçün nəzərdə tutulsa da, ABŞ Ordusu Siqnalları Tədqiqat və İnkişaf Laboratoriyası, elektronika şirkəti RCA və NASA-nın töhfələri ilə, o, həmçinin peyk müşahidə texnologiyası ilə bağlı başqa bir təfərrüatı ehtiva edir. İnkişaf edən peyk texnologiyası sayəsində dünyada baş verənlər casusluq fəaliyyəti kimi müşahidə edilə bilərmi? "Əlbəttə, 1960-cı ildə baş verən bu inkişaf zamanı o, Soyuq Müharibə kontekstindən kənarda deyildi" dedi Kollinz.
Yerdən 724 kilometr hündürlükdə orbitə çıxan TIROS-1 78 günlük missiyası zamanı şərqi Avstraliyada baş verən tayfun da daxil olmaqla 19 389 fotoşəkil çəkdi. Tezliklə TIROS-1-in ardınca digər TIROSlar gəldi və illər sonra Yerin fırlanan atmosferinin ağ-qara şəkilləri qəzetlərdə dərc olundu.
1970-ci illərdə bir uşaq olarkən, Atmosfer Tədqiqatları Universitet Korporasiyasının tədqiqat meteoroloqu Jeff Weber hər gün Colorado Springs Gazette-Telegraph-da dərc olunan ABŞ üzərində buludların gündəlik şəkillərinə baxardı. Demək olar ki, o günlərdə hava ilə maraqlanan Veber havanın necə dəyişdiyini izləmək üçün hər fotoşəkili toplayırdı. O günlərdəki tapıntılarından sitat gətirən Weber: "Hava şəraitinin ölkə daxilində necə hərəkət etdiyi çox aydın idi".
Onilliklər keçsə də, Milli Okean və Atmosfer Administrasiyasının hətta Atlantik okeanında gurultulu qasırğaları görə bilən qabaqcıl peyk görüntülərinə çıxışına baxmayaraq, Weber hələ də hər gün havanı izləyir.
Aysun / Demedia.az
