Şimal işıqlarının qaranlıq tərəfi: Türkiyə siyahıdadır?
Füsunkar gözəlliyə malik olan və hər il minlərlə turisti özünə cəlb edən şimal işıqları əslində “geomaqnit qasırğaları” olaraq da adlandırılan günəş alovları nəticəsində yaranır.
Partlayışlar artdıqca şimal işıqları da eyni sürətlə artır. Ancaq Günəşdəki partlayışlar tez-tez Mavi Planetdə, Yerimizdə ciddi problemlər yaradırdı! 1859-cu ildə Yerdən milyonlarla işıq ili uzaqda olan Günəşdə baş verən partlayışlar mühüm qlobal problemlərə səbəb oldu. 1-2 sentyabr 1859-cu ildə baş verən Karrinqton hadisəsi indiyə qədər yaşanan ən şiddətli fırtına adlandırıldı. Demək olar ki, dünyanın hər yerindən qığılcımların və partlayışların göründüyü mənbələrdə öz yerini tutdu. Dövrün ən təsirli rabitə şəbəkəsi olan teleqramların ciddi şəkildə zədələndiyi bu hadisə böyük bir rabitə probleminə səbəb oldu. Bununla belə, Karrinqton fırtınaları tarixdə Yerin Günəşdəki partlayışlardan mənfi təsirləndiyi yeganə hadisə deyil.
1859-cu il hadisələri günəş alovunun ilk qeydə alınmış məlumatları idi. İngilis astronomları Richard Christopher Carrington və Richard Hodgson tərəfindən qeydə alınan partlayış nəticəsində verilən proqnozlar bu gün baş verəcək bu böyüklükdə geomaqnit qasırğasının elektrik şəbəkələrində nasazlıqlara, geniş yayılmalara və işıqların kəsilməsinə səbəb ola biləcəyi idi. Təqvimlər 1989-cu ilə işarə etdikdə həyəcan təngnəfəsləri yenidən çalındı və bu dəfə xüsusilə Kanadada ciddi problemlər yaşandı.
1989-cu ildəki geomaqnit qasırğası martın 9-da başlayıb və düz 4 gün davam edib. Kanadanın elektrik infrastrukturuna ciddi ziyan vuran fırtınalar şiddətli Günəş fırtınası hesab edilirdi. Fırtınalar orta hesabla hər 11 ildən bir müşahidə edilən maksimum səviyyəyə cəmi 4 gün ərzində, martın 13-də çatıb. O zaman bu partlayışların mənbəyi və nəticəsi müxtəlif cür qiymətləndirilirdi. 1989-cu il fırtınalarından sonra şimal işıqlarının artması ilə bağlı bəzi hadisələr aşağıdakı kimi qeydə alınıb:
"İlk olaraq martın 6-da Günəşdə güclü partlayış baş verdi. Bir neçə gün sonra, martın 13-də saat 01:27-də Yer kürəsinə güclü geomaqnit qasırğası düşdü. Fırtına şimala doğru son dərəcə güclü Aurora işıqlarının yaranmasına səbəb oldu. Fırtınalar gün ərzində baş verdi. Soyuq Müharibə zamanı bir çox insan nüvə hücumunun baş verə biləcəyindən narahat idi.Bir çoxları həmçinin güclü Avroraların martın 13-də səhər saat 09:57-də səmaya buraxılan STS-29 Kosmik Şəbəkəsi ilə əlaqəli olduğunu düşünürdü.
Ankara Universiteti Təqaüdçü Müəllim, Astronomiya və Kosmos Elmləri Mütəxəssisi Prof. Dr. Ethem Derman füsunkar şimal işıqlarının mənbəyi olan günəş alovları ilə bağlı son hadisələrə də toxunub. prof. Dr. Derman, bu partlayışlar səbəbiylə atmosferin genişləndiyini və İlon Maskın peyklərinin də ötən illərdə bu partlayışlarla dəyişən kosmos şərtləri səbəbiylə düşdüyünü ifadə edərək, bəzi kosmik sistemlərin partlayış və ya təhlükəli hava vəziyyətində özlərini qoruduğuna diqqət çəkdi. hadisələr.
"2025-ci ildə orta hesabla hər 11 ildən bir olan günəş partlayışlarının maksimum səviyyəsi gözlənilirdi. Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, bu partlayışlar 2025-ci ildə deyil, 2024-cü ildə baş verəcək. Biz onun effektivliyini düşünürdük. çox azalacaqdı. Son aylarda apardığımız müşahidələrə baxanda əksinə, iki dəfədən çox artacaq kimi görünür. Biz görürük". - Prof. Dr. Ethem Derman
Karrinqton hadisəsindən sonra proqnozlaşdırılan və qlobal böhrana səbəb olacağı gözlənilən partlayışların Türkiyədə də infrastruktura ziyan vura biləcəyi maraq doğururdu. 1600-cü illərdən bəri qeydə alınan püskürmələrin tezliyi zaman zaman azalsa da, ümumiyyətlə artmaqdadır.
Aysun / Demedia.az
