Həqiqəti bildiyimiz halda niyə eyni səhvləri təkrar edirik?
Səhvlərimizdən öyrənirik. Ən azından çoxumuza belə deyilib. Amma elm göstərir ki, biz çox vaxt keçmiş səhvlərdən nəticə çıxara bilmirik. Əksinə, biz tez-tez eyni səhvləri təkrar edirik.
Səhv deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?
Məsələn, razılaşa bilərik ki, əlimizi isti səthə qoyub yansaq, bu səhvi təkrarlama ehtimalımız azdır. Bunun səbəbi, beynimizin keçmiş təcrübələrə əsaslanaraq fiziki ağrılı stimullara təhlükə reaksiyası yaratmasıdır.
Ancaq düşüncə, davranış nümunələri və qərar qəbul etməyə gəldikdə, biz tez-tez gecikmək, işləri son dəqiqəyə buraxmaq və ya ilk təəssüratlarımıza əsasən insanları mühakimə etmək kimi səhvlərə yol veririk. Bu səhvlər beynimizin məlumatları emal etməsindən və təkrar-təkrar müraciət etdiyimiz nümunələr yaratmasından irəli gəlir. Bu şablonlar əslində real dünyada qərar qəbul etməyimizə kömək edən qısa yollardır. Ancaq evristik olaraq bilinən bu qısa yollar da səhvlərimizi təkrarlamağımıza səbəb olur.
Əksinə inanmaq istəsək də, insanlar rasional məxluqlar olaraq doğulmurlar. İnformasiya yüklənməsi yorucu və çaşdırıcı olduqda biz qeyri-ixtiyari olaraq səs-küyü filtrləyirik. Biz dünyanın yalnız bir hissəsini görürük. Hər hansı bir nümunə ilə və ya olmadan, biz təkrarları müşahidə etməyə və ümumiləşdirmələrə və təsnifatlara müraciət edərək yaddaşı qorumağa meylli oluruq.
Biz həmçinin seyrək məlumatlardan nəticə çıxarırıq və dolayı yolla inanmaq istədiyimiz reallıq versiyasını yaratmaq üçün idrak qısa yollarından istifadə edirik. Bu, bizə gələn məlumat axınını azaldır, nöqtələri birləşdirməyə və artıq bildiklərimizlə boşluqları doldurmağa kömək edir. Artıq yaratdığımız ssenarini və bu qısa yolları dəyişdirmək üçün çoxlu idrak səyləri tələb olunur, lakin insan beyni tənbəldir. Buna görə də, səhvlərimizi təkrarlamağın şüurunda olsaq da, eyni davranış və hərəkət nümunələrinə qayıtma ehtimalımız daha yüksəkdir.
Aysun / Demedia.az
