İki ixtirası ilə dünyaya ən böyük zərər verən insan...
O, ABŞ-ın Pensilvaniya ştatında dünyaya göz açanda təqvimlərdə 1889-cu il mayın 18-i göstərilirdi.
Uğurlu təhsil həyatı yaşayan Tomas Midqli məktəbi bitirdikdən sonra özünü iş həyatına ataraq yeni qurulan və hazırda bütün dünyada tanınan General Motors (GM) şirkətində işləməyə başlayır.
Tezliklə istedadları ilə görkəmli mühəndisə çevrilən Midqlinin uğuru ətrafdakılar tərəfindən də diqqət çəkib. Bununla belə, o, sadəcə mühəndis olaraq qalmaq istəmirdi, karyerasında indiyə qədər heç kimin icad etmədiyi fərqli şeyləri araşdırmaq arzusu ilə dolu idi. Bu istək onu sənaye kimyası tətbiqlərinə apardı.
20-ci əsrin ilk illərində benzinin keyfiyyətsizliyi avtomobillərin mühərriklərində müəyyən problemlər yaradırdı. Mühərrikin nasazlığına və avtomobilin səmərəliliyinin azalmasına səbəb olan bu vəziyyətin həllini hazırlamaq getdikcə daha vacib hala gəldi. Dövrün ən çox danışılan problemlərindən biri olan bu problemi həll etmək karyerasının yenicə başlanğıcında olan Tomas Midqliyə həvalə edilmişdi. 1920-ci illərin əvvəllərində işə başlayan Midqli ilk olaraq tetraetil qurğuşun (TEL) adlı birləşməni tədqiq etdi.
Tetraetil qurğuşunu ilk olaraq 1853-cü ildə alman kimyaçısı Karl Yakob Löviq kəşf etdi, lakin birləşmənin kommersiya məqsədləri üçün necə istifadə ediləcəyi barədə çox az fikir verildi. Amma tetraetil qurğuşunun istehsal dəyəri kifayət qədər aşağı idi, ona görə də ucuz idi. Bu vacib detal da komponentə maraq yaradıb.
Komponenti araşdıran Midgley başa düşdü ki, tetraetil qurğuşun əslində mühərrikin sarsıntı problemini tamamilə həll edəcək qədər güclüdür. Midqlinin rəylərindən sonra bu komponent General Motors şirkəti tərəfindən patentləşdirildi. O, avtomobil istehsalçısı General Motors, kimya nəhəngi Dupont və Ethyl Corporation kimi indi Esso kimi tanınan Standard Oil of New Jersey neft şirkəti arasında birgə müəssisə kimi yaradılmışdır. Tərəfdaşların bir məqsədi var idi, o da dünyanın tələbatını ödəmək üçün kifayət qədər tetraetil qurğuşun istehsal etmək idi. İstehsal dəyərinin aşağı olması səbəbindən ucuz olan bu birləşmə, nəqliyyat vasitələrindəki problemi aradan qaldıracaqdı, lakin başda Midgley olmaqla bütün dünyanı çox daha böyük bir təhlükə gözləyirdi. Həmin illərdə qurğuşunla istehsal olunan avtomobillərin 97 faizi bu tetra etil qurğuşunla istehsal olunurdu. Bu, yüz minlərlə insanın insan sağlamlığı üçün zərərli olan qurğuşuna məruz qalması demək idi. Təhlükənin ölçüləri günü-gündən aydınlaşırdı.
Bir çox insanlar tetraetil qurğuşunun əslində insan sağlamlığı üçün nə qədər zərərli olduğunu hələ bilmirdilər. Tetraetil qurğuşun əslində canlıların beyninə və mərkəzi sinir sistemlərinə geri dönməz ziyan vuran zərərli bir maddə idi. Bu komponent korluq, eşitmə itkisi, böyrək çatışmazlığı və yuxu problemləri kimi problemlər yarada bilər və insan sağlamlığını birbaşa təhdid edə bilər. Lakin komponentin ucuzluğu tezliklə ona olan marağı artırdı. Bir çox sahədə istifadə edilən tetraetil qurğuşun gündəlik həyatda bir çox yerdə insanların düz yanında olmağa başlamışdır. O qədər sürətlə yayıldı ki, hətta bazarlarda satılan konservlərin ağzına da qurğuşun vurulub.
Aysun / Demedia.az
