Tonqa vulkanının püskürməsi dünyada nələrə səbəb oldu?
Texnologiyanın gündəlik həyatımıza getdikcə daha çox daxil olması ilə kosmosdakı iqlimin texnologiyaya təsirini anlamaq daha vacib olur.
Kosmos iqlimi dedikdə ağıla ilk gələn adətən Günəşdəki böyük partlayışlar olur, yəni Yerə doğru atılan və gözəl aurora yaradan tac kütləsi atışları.
Biz bilirik ki, geomaqnit qasırğaları peyk rabitəsini və siqnallarını pozur. Lakin planetimizdə rabitə sistemlərini pozan hadisələr təkcə Günəşdəki partlayışlarla məhdudlaşmır.
Sakit okeanın cənubunda və dənizin altında yerləşən Hunqa Tonqa vulkanı 2022-ci il yanvarın 15-də elə bir güclə püskürdü ki, uzunluğu 57 kilometrə çatan, indiyə qədər qeydə alınmış ən yüksək vulkan püskürməsini yaradıb.
Bu, müasir tarixdə ən böyük vulkan püskürmələrindən biri idi; atmosferdə dalğalar meydana gəldi, peyk siqnalları təhrif edildi və bu, Avstraliya və Cənub-Şərqi Asiyada GPS-ə təsir etdi. Tədqiqatçılar deyirlər ki, vulkan püskürməsi stratosferə 58.000 Olimpiya hovuzu qədər su buxarı atıb.
Tonqa bumu bu gün də heyrətləndirməkdə davam edir. Böyük atmosfer qarışıqlığına səbəb olan sualtı vulkanın təsiri ilə bağlı yeni təfərrüatlar ortaya çıxmağa davam edir.
Bu yaxınlarda Space Weather jurnalında dərc olunan araşdırmaya görə, partlayış Avstraliyanın şimalında saatlarla davam edən super "plazma qabarcığı"na səbəb olub. Tədqiqat qeyd edir ki, atmosferdəki hərəkət peyk rabitəsinə də mane olur ki, bu da adətən günəş aktivliyindən qaynaqlanır. Alimlər hesab edirlər ki, yeni nəticələr peyk və GPS nasazlıqları haqqında daha çox məlumat əldə etməyin yollarını aça bilər.
Əksər insanlar GPS-dən (naviqasiyada və smartfonlarda) istifadə edirlər, lakin onun necə işlədiyini çox adam bilmir. Əsasən, cihazlarımız Yerin orbitində olan peyklər tərəfindən ötürülən radio siqnallarına nəzarət edir və bu siqnallardan yeri hesablamaq üçün istifadə edərək, bizə yaxınlıqdakı bar və ya kafenin istiqamətini təyin etməyə və yerləşdirməyə imkan verir.
Cihazlarımız tərəfindən qəbul edilən radio siqnalları birbaşa Yer atmosferindən (xüsusən ionosfer adlanan təbəqədən) təsirlənir. Tez-tez istifadə olunan cihazlar on metrə qədər dəqiq mövqe təyin edə bilər.
Bununla belə, mədənçilik, kənd təsərrüfatı və tikinti sənayesində istifadə edilən yeni və yeni yaranan dəqiq peyk yerləşdirmə sistemləri on santimetrə qədər dəqiq ola bilər. Yeganə problem odur ki, bu sistemlərin vəziyyətə düşməsi üçün vaxt lazımdır ki, bu da otuz dəqiqə və ya daha çox çəkə bilər.
Dəqiq yerləşdirmə Yerin ionosferinin yaratdığı hər hansı aberrasiyaları dəqiq şəkildə modelləşdirməklə işləyir. Lakin ionosferin tarazlığı pozulduqda daha mürəkkəbləşir və modelləşdirilməsi çətinləşir. Məsələn, geomaqnit qasırğası baş verəndə ionosfer də turbulent olur və ondan keçən radiodalğalar səpələnir.
Son araşdırma göstərir ki, Hunqa Tonqa vulkanı püskürməsi ionosferdə bir neçə günlük dalğalanmaya səbəb olub. Alimlər bildirirlər ki, ionosferdə partlayış nəticəsində yaranan dalğaların ölçüsü geomaqnit qasırğalarının ölçüsünə bənzəyir. Bu dalğalar püskürmədən sonra günlər ərzində bütün dünyada GPS məlumatlarına təsir etsə də, onların yerləşdirməyə təsiri kifayət qədər məhdud olmuşdur.
İonosfer Yer atmosferinin təxminən 80-800 kilometr hündürlükdə olan təbəqəsidir. O, bir çox elektrik yüklü hissəcikləri ehtiva edən qazdan ibarətdir və onu "plazma" halına gətirir.
Aysun / Demedia.az
