Yayda niyə az yatırıq?

Uzun və çətin qışdan sonra yazın gəlişi xoş bir dəyişiklikdən xəbər verir.

Günəş səmada daha uzun müddət qalır, havalar isinir, ilk çiçəklər açmağa başlayır; Bir çox ölkələrdə saatların əqrəbləri irəli çəkilir və yay vaxtına keçilir, beləliklə, axşamlarımız uzanır. Ancaq yay irəlilədikcə xoşlamadığımız başqa bir dəyişiklik də var: Daha az yatmağa başlayırıq.

Bir çoxumuz qış aylarında səhərlər yataqdan qalxmaqda çətinlik çəkir və mürgüləmə düyməsini sıxırıq. Alimlər bunun heç də təəccüblü olmadığını deyirlər.

Yeni araşdırmalar göstərir ki, insanların qaranlıq qış aylarında yay aylarına nisbətən daha çox yuxuya ehtiyacı var. Bu ehtiyac hətta gündüz işığının yuxu rejimimizə təbii təsirinin süni işıqlarla bloklandığı şəhərlərdə də yaranır.

Dərin yuxu mövsümə görə dəyişir

Araşdırmanın aparıcı müəlliflərindən biri, Berlin St Hedwig Xəstəxanasının yuxu və xronomika klinikasının rəhbəri Dieter Kunz deyir: "Bizim araşdırmamız göstərir ki, insanlar hətta şəhər mühitində, yalnız süni işıqla yaşayarkən mövsümi yuxu yaşayırlar".

"Əgər xəstələr təbiətdə yaşasalar və yalnız təbii işığa məruz qalsalar, mövsümi dəyişikliklərin daha yüksək olacağını gözləyərdim" dedi.

Epifiz vəzinin istehsal etdiyi melatonin hormonu hər 24 saatdan bir təkrarlanan təbii yuxu-oyanma dövrü olan sirkadiyalı saatımızı tənzimləyir və vaxtı gələndə bizi yuxulu hiss edir. Əvvəlki araşdırmalar göstərib ki, yatmazdan əvvəl süni işığa məruz qalma melatonin hormonunun ifrazını maneə törədir.

Bununla belə, yuxu pozuqluğu olan şəhər mühitlərində yaşayan 188 xəstənin ətraflı yuxu qeydlərindən istifadə edilən bu araşdırma göstərir ki, iştirakçılar süni işığa məruz qaldıqda belə, REM yuxusunda mövsümi dəyişikliklər yaşayırlar ki, bu da sirkadiyalı ritmlə birbaşa bağlıdır. Tədqiqat iştirakçıları dekabr ayında iyun ayına nisbətən bir saat daha çox yatıblar.

Yuxuda gördüyümüz və ürək döyüntülərimizin artdığı yuxunun ən aktiv mərhələsi olan REM (sürətli göz hərəkəti) yuxusu qışda yaydan 30 dəqiqə daha uzun çəkir. REM yuxusunun sirkadiyalı saatla tənzimləndiyini ifadə edən Kunz, "Buna görə də mövsümlə paralel getməsi məntiqlidir" deyir.

Lakin Kunz komandası dərin yuxu kimi tanınan SWS (yavaş dalğa) yuxusuna gəldikdə mövsümi dəyişikliklərin də olduğunu görüb təəccübləndi. "Biz yuxunun iki əsas mərhələsində, REM yuxusu və dərin yuxuda il ərzində müəyyən dəyişikliklər tapdıq. Bu, tamamilə yeni məlumatlardır", - Kunz deyir.

SWS (yavaş dalğa) yuxusu NREM (sürətli olmayan göz hərəkəti) yuxusunun son mərhələsində baş verir. Bu proses orqanizm üçün toxumaları bərpa etmək və yenidən inkişaf etdirmək, əzələ qurmaq, immunitet sistemini gücləndirmək, uzunmüddətli yaddaşı möhkəmləndirmək və yeni əldə edilmiş məlumatları emal etmək üçün son dərəcə vacibdir. Araşdırmaya görə, iştirakçıların yavaş yuxusu sentyabr ayında fevral ayına nisbətən 30 dəqiqə qısa olub.

Kunz deyir ki, dərin yuxunun mövsümi olması "gözlənilməz bir şeydir". "Çünki dərin yuxu sirkadiyalı zamanlama sistemi ilə idarə olunmur, bu, homeostatik bir prosesdir. Beləliklə, nə qədər oyaq qalsanız, enerjinizi geri qaytarmaq üçün bir o qədər dərin yuxuya ehtiyacınız var."

Mövsümi yuxu dəyişməsinin mənbəyi təkamüldür.

Yuxusuzluq üçün koqnitiv-davranış terapiyası təqdim edən Sleep Station-da yuxu mütəxəssisi Neil Stanley deyir ki, qış aylarında daha dərin yuxuya ehtiyac duymamağımız "təəccüblüdür".

Stenli deyir: "Yavaş dalğalı yuxu yuxunun ən vacib mərhələsi hesab olunur, çünki bu, yaddaş, öyrənmə və immunitet sistemini gücləndirməklə bağlıdır". "Qavrayış belədir ki, biz dərin yuxunu hər şeydən üstün tutacağıq. Əgər bütün gecəni yuxusuz keçirsəniz, növbəti gecə dərin yuxu çatışmazlığınızın hamısını və REM çatışmazlığınızın yalnız yarısını doldura bilərsiniz. yat" deyir.

Stanley deyir ki, yuxularımızın fəsillərə görə dəyişməsinin əsl səbəbi təkamül tariximizdə gizlidir:

“Biz qaranlıq-işıq dövrlərinə uyğun olaraq təkamül etmişik, ona görə də qış səhəri oyananda və hava qaranlıq olanda beynimiz deyir ki, “mən heç nə edə bilmirəm... yataqdan tullanmağın mənası yoxdur”.

Ancaq yaxşı bir gecə yuxusu həm də temperaturdan asılıdır. İdeal yuxu üçün bədənimizə müasir dünyada mərkəzi isitmə ilə nisbətən asanlıqla nəzarət edə biləcəyimiz 31-35C dəri temperaturu lazımdır.

Aysun / Demedia.az