Xameneyidən sonra nə olacaq? - İranla bağlı şok faktlar

Ötən ilin mühüm gündəm məsələlərindən biri 22 yaşlı Məhsa Əmininin həbsdə öldüyü iddiasından sonra İranda keçirilən etirazlar idi.

İran rəsmiləri Əmininin həbsdə olarkən döyüldüyünü təkzib etsə də, şahidlərin sözlərinə görə, Əmini hicabını düzgün geyinmədiyi və döyülərək öldürüldüyü iddiası ilə Əxlaq Polisi tərəfindən həbs edilib. Məhsa Əmininin ölümündən sonra başlayan etiraz aksiyaları qısa müddətdə bütün ölkəyə yayıldı və dünyada bir çox insan tərəfindən dəstəkləndi. İran rəsmilərinin bildirdiyinə görə, etirazlarda polis və hökumət tərəfdarları da daxil olmaqla 300-dən çox adam həlak olub. İran İnsan Haqları Təşkilatının məlumatına görə, ölkə daxilində baş verən hadisələrdə ən azı 448 nəfər təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən öldürülüb. Onlardan 29-u qadın, 60-ı isə uşaq olub.

İranda baş verən kütləvi etirazlar bir çox beynəlxalq əlaqələr ekspertlərinin diqqətini dünya neft ticarətinin əhəmiyyətli bir hissəsinin həyata keçirildiyi Fars körfəzi sahilindəki bu ölkəyə yönəldib və bu ölkəni siyasi dəyişikliklərlə üzləşə biləcəyinə dair əlamətlər axtarmağa vadar edib. Demokratiya və daha açıq cəmiyyət tələb edən etirazçıların, əsasən də gənclərin 1979-cu ildə elan edilmiş İran İslam Respublikasının sonunu gətirəcəyi ilə bağlı suallar soruşulmağa başladı.

Lakin İranda baş verəcəyi gözlənilən dəyişiklik küləyi Tehranın sərt müdaxiləsi və etirazçıları yatırması ilə sona çatdı. Ölkədəki mövcud rejim və rejimin ali lideri Əli Xamneyi hələlik səlahiyyətlərini qoruyub saxlasa da, 84 yaşlı liderin səhhətində müəyyən problemlər olduğu iddia edilir.

ABŞ mərkəzli mətbu orqan The New York Times daha əvvəl İrandan olan 4 mənbəyə əsaslanaraq keçən sentyabr ayında ağır xəstəlik keçirən Xamneyinin şəhərdə qatıldığı dini bir tədbirdə müşayiət edən insanlara dediyini iddia etmişdi. 2022-ci ildə Məşhədin dini mərkəzə son səfərinin ola biləcəyini söylədi. Hazırda Xamneyi rəhbərlik etsə də, İranda bir çox yüksək vəzifəli şəxslərin Xamneyidən sonrakı prosesin necə işləyəcəyi ilə bağlı bəzi narahatlıqları var.

Çoxları İranın Ali Rəhbər Əli Xamneyidən sonra müəyyən dəyişikliklərə məruz qalacağını düşünsə də, əslində bu vəziyyət kağız üzərində gözləniləndən fərqli işləyir. Çünki İran İslam Respublikasının ali rəhbəri seçmək üçün rəsmi sistemi kifayət qədər aydındır və İran konstitusiyasında yazılmış qanunvericiliyə uyğun olaraq həyata keçirilir. İranda seçilmiş dini liderlər ömürlük xidmət edirlər. Dini liderin ölümündən sonra Ekspertlər Məclisi toplanır və yeni rəhbəri müəyyənləşdirir. Namizədlərin irəli sürülməsindən sonra Ekspertlər Məclisi uzun iclaslar keçirir və ölkə ilə bağlı mühüm qərarlar qəbul etmək səlahiyyətinə malik olan dini lideri seçir. 8 ildən bir toplanan və 88 üzvü olan məclisin müəyyən şərtlər yerinə yetirildikdə hazırkı dini lideri vəzifədən azad etmək səlahiyyəti də var.

Aysun / Demedia.az