İnsanların dəri nümunələri ilə bağlı İNANILMAZ ARAŞDIRMA

Dərimizdə görə bilmədiyimiz bəzi naxışlar var. Dərimizdə hipnotik pələng zolaqları kimi naxışları görə bilməsək də, bu o demək deyil ki, bizim əslində naxışlarımız yoxdur. İnternet şayiələrinin əksinə olaraq, bu nümunələri digər heyvanlar görə bilməz (Xeyr, pişiyiniz cizgilərinizi görə bilməz). Bununla belə, bu nümunələr ekzema və vitiliqo kimi müxtəlif dəri vəziyyətlərində baş verə bilər.

20-ci əsrin əvvəllərinə qayıtsaq görərik ki, alman dermatoloq Alfred Blaşko 150-dən çox xəstənin dərisini müayinə edib. Blaschko apardığı müayinələrdə xəstələrin bədənlərindəki mol, doğum ləkələri və digər dəri xəstəliklərinin əslində bir “naxış” olduğunu anladı. Sonra o kəşf etdi ki, bunlar sanki müəyyən xətləri izləyir.

Doğulduğumuz vaxtdan bəri varmış kimi görünən bu xətlər, damarlar və ya sinirlər kimi digər bədən sistemlərini izləmirdi. Əvəzində sinə nahiyəsində qövs şəklində genişlənir, kürəyində dağ kimi yayılır və ombalarda spiral olur.

Kəşfdən 100 il sonra, Doktor Rudolf Happle bu modellərə baş dərisi formaları və boyun qıvrımları kimi bir çox detal əlavə etdi.

Blaschko xətlərinin, embrion inkişafı zamanı hüceyrələrimizin bölünüb böyüdükcə etdiyi səyahətlərin izi olduğu düşünülür. Çapıqlar dərimizdəki əsas hüceyrə olan keratinositlərin və dəri piqmentindən məsul olan epidermisin dərinliklərindəki hüceyrələrin (melanositlərin) yolları ilə çəkilir.

Melanositlər, biz hələ bir neçə yüz hüceyrədən ibarət bir orqanizm olduğumuz zaman embrionun sinir qişasında əmələ gəlir. İnkişafın bu mərhələsində olan qadınlarda hüceyrələr təsadüfi olaraq hansı X xromosomunun söndürüləcəyini seçirlər. Çünki hər hüceyrənin aktiv olması üçün bizə yalnız bir X xromosom lazımdır. Bununla belə, biri anadan, biri atadan olan 2 X xromosomunu miras alırıq.

Yəni dəri hüceyrələrimizi təşkil edən embrion hüceyrələrin bir hissəsi atanın X xromosomunu, digər hissəsi isə ananın X xromosomunu daşıyır. Erkən hüceyrələrdən bölünən bütün hüceyrələr eyni epigenetik X xromosom parametrlərini saxlayır. Bir sözlə, bütün Blaschko nəsilləri DNT-nin bu versiyasını paylaşmış olacaqlar. Halbuki, onun yanındakı massiv eyni ola bilər və ya digər X-ə sahib ola bilər.

İnsan dərisində görünən bəzi naxışlar xətlər, digərləri isə böyük yamaqlar şəklində görünür. Genetikanın yaratdığı yamaqlı strukturlara mozaizm deyilir. Mozaiklik yalnız X xromosomunun xüsusiyyətlərinə görə deyil, həm də inkişafın erkən mərhələsində baş verən mutasiyalarla baş verə bilər.

İnsanlarda piqment rəngi X xromosomumuzda birdən çox gen tərəfindən təyin olunduğu üçün biz bu təsiri çox vaxt görmürük. Ancaq digər heyvanlarda dəri rəngi yalnız X xromosomu ilə əlaqələndirilir. Calico pişiklərini belə izah edirik.

Rənglər iki fərqli hüceyrə növünün hər birinin harada olduğunu aydın şəkildə göstərir. Bir qrupda ananın X xromosomu, digərində isə ata var. Bəzi şərtlərdə bu xətlər insanlarda görünə bilər.

Rəng istehsal edən hüceyrələrimizdəki mutasiyalar Blaschko xətlərinin və burulğan nümunələrinin yaranmasına səbəb ola bilər. Aşağıdakı şəkildəki 1a və 1b növləri ən çox yayılmış çeşiddir

İnsanlarda mozaizmin başqa bir ümumi nümunəsi kimerizmdir. Kimerizm iki mayalanmış yumurtanın birləşərək fərd əmələ gətirdiyi dövrdür. Bu birləşmə iki genetik fərqli dəri növünün təsadüfi birləşməsi ilə nəticələnə bilər və tez-tez mozaikada dama taxtası nümunəsi (Tip 2) kimi görünür.

Bəzi elm adamları, insan dərisindəki bu xətlərin zəhərli sarmaşıq ilə təmasdan sonra dermatit səpgilərinin yayılmasını da izah edə biləcəyini düşünürlər. Beləliklə, ekzema və sedef kimi daha çox yayılmış dəri xəstəlikləri eyni nümunələri təqib edə bilər.

Blaschko xətlərinizin necə göründüyünü təxmin etmək əyləncəli olsa da, bu nümunələri tam başa düşmək həkimlərə dəri problemlərini diaqnoz etməyə kömək edə bilər.

Aysun / Demedia.az