Alimlər "olmamalı" planet kəşf etdilər

Süd Yolu boyunca ölən ulduzlar öz planetlərini yeyirlər. Təxminən beş milyard il sonra Günəş genişlənərək planetlərini udduqda belə Yerin belə məhv olacağı ehtimalı var.

Bununla belə, Yerdən 520 işıq ili uzaqlıqda bir ulduzun ətrafında fırlanan nəhəng Halla planeti belə bir qiyamət ssenarisindən az fərqlə xilas olmuş kimi görünür. Çərşənbə günü Nature jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, bu planetin sağ qalma şərtləri ilə bağlı yeni izahat, qalaktikanın başqa yerlərində gizli ölümə meydan oxuyan planet əhalisinin ola biləcəyini göstərir.

Müasir tədqiqatların əksəriyyəti həyat üçün uyğun olan Yerə bənzər planetləri aşkar etmək məqsədi daşıyır. Bu səylər Günəşimiz kimi sözdə "əsas ardıcıllıqla" düzülən ulduzlar üzərində cəmlənir. Əsas ardıcıllıq ulduzları güclərini nüvələrindəki hidrogenin heliuma birləşməsindən alırlar. Və indiyədək məlum olan bütün ekzoplanetlərin 90 faizindən çoxu əsas ardıcıllıq ulduzları ətrafında aşkar edilib.

Günəş kimi ulduzlar ömürlərinin sonuna çatdıqda, onlar eksponent olaraq artan qırmızı nəhənglərə çevrilir və sərhədlərinə düşən planetləri yandırırlar. Lakin ilk dəfə 2015-ci ildə kəşf edilən Yupiterə bənzəyən Halla bu planetar "udma" nağılına yeni bir ölçü əlavə etdi.

93 günlük dar orbiti ilə Halla bu zaman ulduzu Baekdu'nun qarnında olmalı idi. Lakin Havayda yer teleskopları ilə aparılan müşahidələr zamanı alimlər Hallanın hələ də orada olduğunu, çox möhkəm olduğunu və bütün təxminləri alt-üst etdiyini tapdılar.

Manoadakı Havay Universitetində NASA Hubble tədqiqatçısı və tədqiqatın müəlliflərindən biri Marc Hon vurğuladı ki, Hallanın o qədər də qonaqpərvər olmayan ev sahibi ulduzun ətrafında və bu qədər yaxın məsafədə sağ qalması çox qeyri-adi keçmişə işarə edə bilər.

Beynəlxalq komandanın bir hissəsi olan Sidney Universitetinin astronomu Daniel Huber, "Təbiət jurnalında dərc olunan tədqiqatımızda bu planetin mövcudluğu ilə bağlı tapmacaya müraciət edirik və bəzi mümkün cavablar təklif edirik" dedi.

Huber bu yaxınlarda Conversation-da dərc olunan məqaləsində mümkün ssenariləri açıqladı. Qalanlarını onun qələmindən sitat gətiririk.

Gələcəyimizə bir baxış: Qırmızı nəhəng ulduzlar
qırmızı nəhəngin planeti udmasına baxın
NASA-nın bu animasiyası qırmızı nəhəngin planeti udduğunu göstərir.
İnsanlar kimi ulduzlar da yaşlandıqca dəyişir. Bir ulduz nüvəsindəki bütün hidrogeni istehlak etdikcə və ulduz soyuduqca nüvəsi kiçilir və xarici təbəqəsi genişlənir.

Ulduzlar təkamüllərinin bu “qırmızı nəhəng” mərhələsində orijinal ölçülərindən 100 dəfə çox böyüyə bilirlər. Təxminən 5 milyard il sonra Günəşimizə bu baş verdikdə, onun Merkuri, Veneranı və bəlkə də Yeri udmaq üçün kifayət qədər böyüyəcəyini proqnozlaşdırırıq.

Qırmızı nəhəng ulduzların ətrafında fırlanan yüzlərlə planeti bilirik. Onlardan biri, 8 Ursae Minoris b, Yupiter-kütləvi planetdir. Planet 2015-ci ildə koreyalı astronomlar qrupu tərəfindən kəşf edilib. 2019-cu ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı Baekdu ulduzunu və Halla planetini Koreya yarımadasının ən yüksək dağları adlandırıb.

Orada olmaması lazım olan bir planet
NASA-nın Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) kosmik teleskopu tərəfindən Baekdu haqqında toplanan yeni məlumatların təhlili təəccüblü bir kəşf üzə çıxarıb. Digər qırmızı nəhənglərdən fərqli olaraq, Baekdu artıq öz nüvəsində helium birləşməsinə başlamışdı. Ulduzların içindəki dalğaları öyrənən asterosesmologiya üsullarından istifadə edərək, bir ulduzun hansı materialı yandırdığını müəyyən edə bilərik. Baekdu vəziyyətində, dalğaların tezlikləri onun nüvəsində heliumu yandırmağa başladığını açıq şəkildə göstərdi.

Bu kəşf çaşqınlıq yaratdı: çünki Baekdu heliumu yandırırdısa, keçmişdə daha böyük olmalı idi. Əslində o qədər böyük olmalı idi ki, Halla planetini udacaqdı. Bəs Hallanın sağ qalması necə mümkün idi?

Aysun / Demedia.az