105 ildir səhrada duran Osmanlı qatarı...
Hicaz Dəmiryolu, Həmidiye Hicaz Dəmiryolu olaraq da bilinən II. Əbdülhəmid tərəfindən 1900-1908-ci illər arasında Şam və Mədinə arasında inşa edilmiş 1322 km uzunluğunda dəmir yolu xətti idi.
Bu dəmir yolu layihəsi Osmanlı İmperiyasının son dövründə böyük siyasi təsirlərə malik idi. II. Əbdülhəmidin tamamladığı bu layihə I Dünya Müharibəsində ingilislər üçün böyük təhlükə idi. Bu səbəbdən ingilislər layihəni birtəhər məhv etmək planları qururlar. Bağdad Dəmiryolunun davamı olduğu düşünülən Hicaz Dəmiryolu Sultan II tərəfindən tikilib. Əbdülhəmidin istəyi ilə istifadəyə verildi. Hər iki dəmir yolu İstanbuldan başlayıb Şama çatacaq, oradan isə Məkkə və Mədinəyə bağlanacaq, beləliklə də Hicazla möhkəm əlaqə yaradacaqdı. Beləliklə, Osmanlı İmperatorluğunun güclü kommunikasiya və ticarət əlaqələri ilə Yaxın Şərqə təsiri günü-gündən artacaqdı.
Dəmir yolu xətti istifadəyə verildikdən sonra bir çox şəhər və qəsəbələrin iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf etdi. Eyni şəkildə, dəmir yolunun bölgəyə gətirdiyi dəyişiklik rayonlaşdırma və tikinti işlərinin artmasında və bir çox ictimai binanın inşasında rol oynadı. Xüsusi qatar xidmətlərinin təşkili turist səfərlərini də artırıb. Əslində bəzi bədəvilərin məskunlaşmağa başladığı, bəzi çərkəz mühacirlərin isə dəmir yolu yaxınlığında məskunlaşdığı görüldü. Lakin Yaxın Şərq üçün böyük gözləntiləri olan ingilislər Osmanlılar tərəfindən tikilən bu dəmir yolunu istəmədilər. Çünki onlar dəmir yolunun hərbi məqsədlər üçün istifadə ediləcəyini düşünürdülər və Yaxın Şərqdə öz nəzarətlərini itirmək iqtidarında deyildilər. Bu səbəbdən Britaniya hökuməti layihənin reallaşmaması üçün böyük döyüşlər verdi. Layihə ilə onların adət-ənənələrinin qırıla biləcəyini, bütün həyatlarının alt-üst ola biləcəyini iddia edərək bölgədəki ərəbləri təxribata başladı. Doğrudan da, uğurlu alındı.
Üstəlik, Birinci Dünya Müharibəsi davam edərkən 10 cəbhədə vuruşan Osmanlı əsgərləri Bağdad, Hicaz və İordaniya-Kanal cəbhələrində də böyük itkilər verdilər. Osmanlının qüdrətini itirməsi fürsətindən istifadə edən İngiltərə yeni bir müstəmləkə dövləti üçün Osmanlı hakimiyyəti altında Ərəbistan yarımadasındakı qəbilələrə göz dikmiş və bununla da bölgə xalqını təhrik edərək üsyana səbəb olmuşdur.
Şərif Hüseyn Osmanlı İmperiyasının Suriya və Fələstində təxminən 400 illik hakimiyyətinə son qoyacaq üsyanın təşkilatçısı olub. Müttəfiqlər Şərif Hüseynin hakimiyyətinin Ərəbistanda tanınacağına söz verdikdən sonra 5 iyun 1916-cı ildə üsyana başladılar. Bu üsyana səbəb olan və ərəbləri Osmanlılara qarşı təhrik edən Ərəbistanlı Lourens olan Edvard Lourens də orada idi.
Xüsusilə, Şerif Hüseyn üsyanından sonra “ərəb” ləqəbi ilə tanınan ingilis casusu Lourens 1916-1918-ci illərdə Ərəb üsyanında oynadığı rol, Sinay və Fələstin Cəbhəsi hadisələrində ərəb tayfalarını silahlandırması və onun rolu ilə məşhur idi. Osmanlılara qarşı üsyanlarda oynamışdır. Xalqla qaynayıb-qarışmaqda, onları Osmanlılara qarşı təhrik etməkdə müvəffəqiyyətli olan Lourens məqsədlərinə getdikcə yaxınlaşırdı. Ərəb üsyançıları Hicaz Dəmiryolunu təşkil edib hədəfə almışdılar.
Yeri gələndə dəmir yoluna lazımi hücumu edəcəkdilər. Nəhayət, Osmanlı əsgərləri və mülki şəxslərlə dolu bir qatar Ərəbistan səhrasındakı körpünün üstündən keçərkən, pusquda gözləyən Lourens özü ilə birlikdə topladığı üsyançılara “Hücum” əmrini verdi. 1917-ci ildəki hücum zamanı Hicaz dəmir yolundan hərəkət edən qatar partladılmışdı. Qəfildən relsdən çıxaraq havaya uçan qatar səhraya doğru böyrü üstə uzanaraq özünü saxlayıb.
Planlaşdırıldığı kimi, bu partlayışdan sonra Osmanlıların dəmir yolu ilə daşındıqları bölgələrlə əlaqəsi kəsildi.
Üsyançı Şərif Hüseynin verdiyi razılaşmanın vəd etdiyi müstəqil ərəb dövlətinin yaradılması ilə yanaşı, bu hücum bu gün Səudiyyə Ərəbistanının müstəqilliyə nail olması kimi qiymətləndirilir. Sui-qəsd edilən, türk əsgərləri şəhid olan o qatar indi də eyni yerdədir. Bu sui-qəsdin təfərrüatları sonradan filmlərin mövzusu oldu. Bundan əlavə, 'Battlefield 1' oyununda qatarın adı 'The Beast' olaraq adlandırılır.
Aysun / Demedia.az
