Yeri tərk edən bu meteor minilliklərdən sonra geri qayıtdı
Hər gedişin bir dönüşü var. Bu ifadənin meteoritlərə aid edilmədiyi dəqiq olsa da, indi baş verənlərə çox uyğun gəlir.
Alimlər 2018-ci ildə Mərakeşdə aşkar edilən qara qayanın minlərlə il əvvəl Yerdən ayrıldığını, kosmosa getdiyini və sonra geri qayıtdığını təsdiqləməyə çalışırlar. Əgər nəzəriyyə doğrudursa, Şimal-Qərbi Afrika (NWA) 13188 adlı asteroid qeyri-adi gediş-gəliş edən ilk meteor (bizim bildiyimiz) olacaq.
Bu 646 qramlıq bumeranq kosmos qayasının kosmosa səyahət etmə ehtimalı bu barədə yeganə qəribə şey deyil.
NWA 13188-in qabarcıq görünüşü, kristal teksturası və zərif kimyəvi quruluşu Yerdə batmaqda olan okean plitələrinin yaxınlığında vulkanların yaratdığı ərimiş minerallardan ibarət qaya növlərinə çox bənzəyir.
Oksigen izotoplarının qarışığını və iz elementlərinin imzasını əlavə etmək, bu qayanın kosmos mənşəli meteorit olması ehtimalını çox aşağı edir. Ən azından bildiyimiz qədər, NWA 13188 adi asteroid deyil.
Fransada Goldschmidt geokimya konfransında öz komandasının tapıntılarını təqdim edən Fransa Milli Elmi Tədqiqatlar Mərkəzinin geofiziki Jerom Qattaçkaya görə, bu qaya orbitdə xeyli vaxt keçirdiyi maraqlı səyahət edib.
Helium-3, Berillium-10 və Neon-21-in konsentrasiyası yalnız kosmik şüalara (kosmosda rast gəlinən, lakin əsasən Yerin maqnit sahəsi tərəfindən bloklanan radiasiya) məruz qalması ilə izah edilə bilər.
Bu izotopların konsentrasiyası digər meteoritlərə nisbətən aşağı olsa da, Yerdəki digər süxurlarla müqayisədə xeyli yüksək idi. Bu, NWA 13188-in qısa, lakin əhəmiyyətli on minlərlə il müddətində qalaktik kosmik şüalara məruz qaldığını sübut edir.
NWA 13188, həmçinin, Yer atmosferinə alovlu bir giriş edərkən əriyə biləcəyini göstərən şüşəli bir birləşmə qabığına malikdir.
Bütün bunlar “NWA 13188-in insan tərəfindən yaradılmış saxta asteroid olması ehtimalının qarşısını alır”, Gattacceca və həmkarları yazır.
Tədqiqatçılar belə nəticəyə gəlirlər: “Ona görə də biz NWA 13188-in Yerdən atılan və sonra yenidən Yer səthinə çırpılan meteor olduğunu düşünürük”.
Yerdəki bir qaya kosmosa necə çıxdı?
Alimlər deyirlər ki, bu Yer daşının kosmosa necə çıxması böyük sirrdir. Təxmini hesablamalara görə, bu qaya vulkan püskürməsi zamanı və ya başqa bir meteorun Yerə dəyməsi zamanı kosmosa atılmış ola bilər.
Şiddətli bir vulkanın ağzından atılan qaya orbitə daxil olmaq üçün saatda on minlərlə kilometr sürətlə hərəkət etməlidir ki, bu da əksər qayaların uça bildiyindən daha sürətlidir.
Ən yüksək vulkan püskürmələri adətən Yerdən cəmi 31-45 kilometr hündürlüyə çatır, ona görə də vulkanların kosmosa qayaları atması ehtimalı azdır.
Yer və böyük asteroidlər arasında bəzi toqquşmalar Günəş sisteminə qayaları atmaq üçün kifayət qədər güclü ola bilər. Bilinən ən qədim qaya, 4 milyard illik Yer daşı, 1971-ci ildə Apollon 14 missiyası zamanı Ayda tapıldı. Bu qaya, ehtimal ki, asteroid toqquşmasından sonra, o zaman Yerə daha yaxın olan Aya atıldı.
NWA 13188-in yaşı məlum deyil, lakin Gattacceca komandası arqon izotopunun konsentrasiyalarını ölçərək qayanın tarixini təyin etməyə çalışır.
Əgər qeyri-adi fərziyyələr irəli sürürsənsə, onu dəstəkləmək üçün qeyri-adi dəlillərə ehtiyacın var. Mən hələ də əmin deyiləm”.
Hələ dərc olunmayan araşdırma hamını inandırmayıb. Planet alimi Philippe Claeys deyir: “Əgər qeyri-adi fərziyyələr irəli sürürsənsə, bunu dəstəkləmək üçün qeyri-adi dəlillərə ehtiyacın var. "Mən hələ də əmin deyiləm."
Əvvəllər Marsdan gələn meteoritlər Sahara səhrasında tapılıb. 4,4 milyard illik Qara Gözəllik adlı daş yerli meteorit ovçuları tərəfindən aşkar edilib və 2011-ci ildə şəxsi kolleksiyaya satılıb. Hazırda onun qramı üçün 10 min dollardan çox bazar dəyəri var.
Sahara səhrası meteoritləri axtarmaq üçün ideal yerdir, çünki qumun üzərində qara daşlar gözə dəyir və səthi örtən bitki örtüyü demək olar ki, yoxdur.
Saharada 780.000-ə qədər meteorit gizlənə bilər ki, bu da Saharanı Antarktidadan sonra ikinci ən yaxşı meteorit ov yeri edir.
Aysun / Demedia.az
