Kosmosun dərinliklərindəki sirli qalaktika! - Onun qeyri-adi qara dəliyi var
Astronomlara çoxlu sayda qalaktikaları müşahidə etməyə imkan verən James Webb Kosmik Teleskopu da bəzi qəribə şeylər tapır.
Alimlər kosmosda ən güclü rəsədxana olan Webb teleskopunu nisbətən gənc 100.000 qalaktikaya çevirdilər və CEERS 1019 adlı qalaktikada bəzi unikal kosmik hadisələr müşahidə edildi.
Kosmik obyekt üçün son dərəcə gənc olan bu qalaktika Big Bang kainatı yaratdıqdan cəmi 570 milyon il sonra yaranıb. Üstəlik, CEERS 1019 indiyə qədər tapılmış ən uzaq superkütləvi qara dəliyi – elə bir cazibə qüvvəsinə malik olan və hətta işığın belə qaça bilməyəcəyi obyekti ehtiva edir.
Bu qara dəlik milyardlarla işıq ili uzaqda olsa da, Webb teleskopunun ən zəif enerjini belə tutmaq qabiliyyəti tədqiqatçılara CEERS 1019-da baş verənləri müşahidə etməyə imkan verir.
Kəşfə rəhbərlik edən Ostindəki Texas Universitetinin astronomu Rebecca Larson, "Uebb teleskopu ilə bu uzaq obyektə baxmaq yaxın qalaktikalardakı qara dəliklərin məlumatlarına baxmaq kimidir" dedi.
Lakin CEERS 1019-u və onun qara dəliyini unikal edən bir neçə səbəb var:
Əksər qalaktikalar tək disk kimi görünsə də, CEERS 1019 belə deyil. Aşağıdakı şəkildən göründüyü kimi, CEERS 1019 üç parlaq klasterdən ibarətdir.
Nyu Yorkdakı Rochester Texnologiya İnstitutunun astrofiziki və tədqiqat üzərində işləyən Ceyhan Kartaltepe deyir: "Biz bu məsafələrdəki şəkillərdə bu qədər çox formasiya görməyə öyrəşməmişik".
Bu formalar qalaktikaların birləşməsi və ulduz əmələ gəlməsini tetiklemesi nəticəsində ortaya çıxmış ola bilər.
Kartaltepe deyir: "Qalaktikanın birləşməsi bu qalaktikanın qara dəliyində aktivliyin artmasına qismən cavabdeh ola bilər ki, bu da ulduzların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər".
NASA izah edir: "CEERS 1019 təkcə çoxdan mövcud olduğu üçün deyil, həm də qara dəliyin çox yüngül olması ilə seçilir".
CEERS 1019-un qara dəliyi Günəşdən 9 milyon dəfə ağırdır. Bu çox səslənə bilər, amma yenə də gənc kainatda qalaktikaların mərkəzində tez-tez rast gəlinən və Günəşdən 1 milyard dəfə ağır olan nəhənglərlə müqayisə olunmur.
Üstəlik, astronomlar belə güclü bir obyektin necə yarandığını hələ bilmirlər! CEERS 1019 kainatda çox erkən, ilk qalaktikaların yarandığı zaman meydana çıxdı. Webb teleskopunun köməyi ilə tədqiqatçılar belə böyük qalaktikanın və digər nəhəng obyektlərin necə əmələ gəldiyini anlamağa ümid edirlər.
CEERS 1019-da tapılan qara dəliyin son dərəcə aktiv olduğu aydındır.
Rəsədxananın elmi missiyasını həyata keçirən Kosmik Teleskopu Elm İnstitutu izah edir: “Kiçik ölçülərinə baxmayaraq, CEERS 1019 son dərəcə acgözdür; ölçülərinə görə nəzəri olaraq mümkün qədər çox qaz, toz və ulduz istehlak edir”.
"Webbin spektri bu qara dəliyin tamamilə öz "qidasını" yeməyə fokuslandığını əks etdirir."
(Webbin xüsusi alətləri uzaq işığa baxaraq milyardlarla işıq ili uzaqdakı cisimlərin kimyəvi tərkibini görə bilir. Başqa sözlə desək, bu qara dəliyin şəklinə malik deyilik, lakin biz qara dəliklərin necə davrandığını bilirik. kosmosun dərinliklərində atomların və ya molekulların fəaliyyətini müşahidə edərək, belə böyük məsafələrdə nə baş verir? bunun bitdiyini müəyyən edə bilərik).
James Webb Kosmik Teleskopunun müşahidələrinə əsaslanan CEERS 1019-da qaz davranışını göstərən qrafik.
100.000 qalaktikanı əhatə edən bu geniş miqyaslı tədqiqatdan daha çox kəşflər gözlənilir.
"CEERS 1019 bu rekordu cəmi bir neçə həftə saxlaya bilər. Webb tərəfindən aşkar edilən digər, daha uzaqda olan qara dəliklərlə bağlı iddialar hazırda astronomiya ictimaiyyəti tərəfindən araşdırılır", NASA bildirir.
NASA, ESA və Kanada Kosmik Agentliyinin elmi əməkdaşlığı olan Webb teleskopu kosmosun dərinliklərinə baxmaq və ilk kainat haqqında görünməmiş məlumatları aşkar etmək üçün nəzərdə tutulub. Teleskop həmçinin qalaktikamızda və Günəş sistemindəki planetlərə də baxır.
Webb-ə bu unikal işlərə nail olmağa imkan verən xüsusiyyətlər bunlardır:
Nəhəng güzgü: Uebbin işıq tutan güzgüsünün eni 6,40 metrdir ki, bu da onu Hubble Kosmik Teleskopunun güzgüsündən iki yarım dəfə böyük edir. Daha çox işıq tutmaq Webb-ə daha uzaq, köhnə obyektləri görməyə imkan verir. Yuxarıda izah edildiyi kimi, teleskop beləliklə 13 milyard il əvvəl, Böyük Partlayışdan cəmi bir neçə yüz milyon il sonra yaranmış ulduzlara və qalaktikalara baxa bilər.
Viskonsin-Milwaukee Universitetinin Manfred Olson Planetariumunun direktoru, astronom Jean Creighton Mashable-a açıqlamasında "Biz indiyə qədər yaranan ilk ulduzları və qalaktikaları görəcəyik" dedi.
İnfraqırmızı görmə: Əsasən bizə görünən işığa baxan Hubble-dan fərqli olaraq, Webb infraqırmızı spektrdə işığı görən infraqırmızı teleskopdur. Beləliklə, biz kainatın daha böyük bir hissəsini görə bilərik. İnfraqırmızı görünən işıqdan daha uzun dalğa uzunluğuna malikdir.
Aysun / Demedia.az
