Hindistanın Aya enməsi niyə bu qədər vacibdir?
Hindistan 23 avqust 2023-cü ildə Chandrayaan-3 eniş aparatı ilə Ayın cənub qütbünə yaxın yerə enən ilk ölkə kimi tarixə düşdü.
Hindistan, ABŞ da daxil olmaqla, Aya enməyə cəhd edən azsaylı ölkələrdən biridir. Ayın cənub qütbü xüsusi maraq doğurur, çünki onun səthi kraterlər, çuxurlar və buz təbəqələri ilə örtülmüşdür.
BAZA. Beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert Mariel Borowitz Hindistanın Aya enişinin həm elm, həm də dünya ictimaiyyəti üçün nə demək olduğunu yazıb. The Conversation-da dərc olunan məqaləni ümumiləşdiririk.
Çünki o, bəşəriyyətin texniki imkanlarının sərhədlərini sınaqdan keçirə və günəş sistemimiz haqqında daha çox kəşf etməyə imkan verə bilər.
Ayımız olan Ay bəşəriyyətə böyük tarixi və mədəni təsir göstərmişdir. Dünyada demək olar ki, hər kəs gecə səmasına baxıb Ayı görə bilər və insan tərəfindən yaradılmış kosmik gəminin səthdə uçmasının nə qədər heyrətamiz olduğunu dərk edə bilər. Bu, həm də beynəlxalq əməkdaşlıq və rəqabətin dinc, lakin çox nəzərə çarpan davamı üçün unikal imkan təqdim edir.
ABŞ, Rusiya, Çin, Hindistan, İsrail kimi bir çox ölkənin və hətta kommersiya təşkilatlarının Aya enişdə maraqlı olması da yeni tərəfdaşlıqların qurulması üçün əlverişli şərait yaradır.
Bu tərəfdaşlıqlar ölkələrə öz resurslarını birləşdirməyə və kosmosda daha çox işlər görməyə imkan verə bilər; ayrı-ayrı tədqiqatçıları və təşkilatları birləşdirərək Yer kürəsində daha dinc əməkdaşlığı inkişaf etdirə bilər.
Ayın kəşfinin iqtisadi fayda gətirəcəyini düşünənlər də var. Yaxın perspektivdə bu, kosmik texnologiya üzərində işləyən və ona töhfə verən yeni şirkətlərin yaranmasına səbəb ola bilər. Məsələn, son vaxtlar Hindistanda kosmosla bağlı işlərdə ciddi artım müşahidə olunur.
Nəhayət, Ay orada tapıla bilən su, helium-3 və nadir torpaq elementləri kimi təbii ehtiyatlara əsaslanaraq iqtisadi fayda verə bilər.
Qlobal miqyasda kosmosa maraq artmaqdadır
Son illərdə biz kosmik fəaliyyətlərdə iştirak edən dövlətlərin sayında əhəmiyyətli artım müşahidə etdik. Bu, məsələn, Yer haqqında şəkillər və ya məlumatlar toplayan peyklərə gəldikdə daha aydın görünür. Belə peyk missiyalarında 60-dan çox ölkə iştirak edir. İndi biz bu tendensiyanın kosmos tədqiqatlarına, xüsusən də Aya qədər uzandığını görürük.
Aya maraq müəyyən mənada 1960-cı illərdəki ilk kosmos yarışının hədəflərinə oxşar məqsədlərdən qaynaqlanır: texnoloji bacarığı nümayiş etdirmək və ictimaiyyəti, xüsusən də gəncləri heyran etmək.
Ancaq bu dəfə yarışan təkcə iki super güc deyil. İndi çoxlu sayda iştirakçı var və hələ də rəqabət olsa da, kosmosun tədqiqi üçün əməkdaşlıq etmək və yeni beynəlxalq tərəfdaşlıqlar yaratmaq imkanı var.
Daha davamlı kəşflər etmək potensialı da var (son 60 ildə bütün bu yeni aktyorlar və texniki irəliləyişlər sayəsində). Buraya Ay bazalarının qurulması, Ay resurslarından istifadə yollarının işlənib hazırlanması və son nəticədə təbii ehtiyatlara və ya turizmə əsaslanan Ayda iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq daxil ola bilər.
Hindistanın ilk uğuru
Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu, hazırda Ayda və onun ətrafında fəaliyyət göstərən yeddi missiyadan biridir. Hindistanın Chandrayaan-3 roverinə əlavə olaraq, gələcək eniş yerlərini müəyyən etmək üçün Ayın səthini öyrənən Cənubi Koreyanın Pathfinder Lunar Orbiter zondu; Kosmik startap tərəfindən hazırlanmış NASA-nın dəstəklədiyi CAPSTONE kosmik gəmisi və NASA-nın Ayın Kəşfiyyat Orbitatoru da Ayda fəaliyyət göstərir.
CAPSTONE cihazı Ayın unikal orbitini öyrənir. Lunar Reconnaissance Orbiter Ay haqqında məlumat toplayır və gələcək missiyalar üçün bölgələri xəritələşdirir. Həmçinin, Hindistanın əvvəlki roveri “Çandrayaan-2” qəzaya uğrasa da, onun müşayiət edən orbital gəmisi hələ də işləyir. Çinin "Chang'e-4" və "Chang'e-5" maşınları da Ayda fəaliyyətini davam etdirir.
Bu bölgə raket yanacağı üçün istifadə edilə bilən buz tapmaq üçün ən böyük potensialı təklif edir. O, həmçinin ay missiyaları üçün enerji yaratmaq üçün əla imkanlar yaradan, yaxın daimi günəş işığı olan təpələrə malikdir.
Digər dövlətlər və kommersiya təşkilatları da bu yarışa qoşulmağa çalışırlar. Rusiyanın “Luna-25” missiyası “Çandrayaan-3” enişinə üç gün qalmış Ayda qəzaya uğrayıb. Ancaq Rusiyanın avtomobili inkişaf etdirməsi və bu qədər yaxınlaşması hələ də mühüm uğurdur. Eyni şeyi Yaponiyanın özəl kosmos şirkəti iSpace tərəfindən inşa edilən Ay daşıyıcısı üçün də söyləmək olar.
Ayın cənub qütbü gələcək tədqiqatlar üçün xalqların diqqət mərkəzindədir. NASA tərəfindən Artemis proqramı üçün müəyyən edilmiş 13 namizəd eniş nöqtəsinin hamısı cənub qütbünün yaxınlığında yerləşir.
Aysun / Demedia.az
