Böyük fəlakətin sirri açıldı! - Bir gündə minlərlə insan necə öldü?
Təqvimlər eramızın 79-cu ilini göstərirdi. Bir çox Roma şəhərləri üçün adi bir gün ola bilərdi, lakin İtaliyanın sərhədlərində yerləşən Pompey üçün belə deyildi.
Pompeylilər başlarına nə gələcəyindən xəbərsiz yeni günə salam deyərkən, Vezuvi dağı böyük püskürməyə hazırlaşırdı. Vezuvi daha çox gözləyə bilməyib qəzəbli lavasını ətrafa yaymağa başladı və bütün Pompey xalqı həmin gün qiyaməti yaşadı. Neapol yaxınlığında yerləşən bu şəhərin sonu yaxınlaşırdı. Bəziləri evlərinə, bəziləri dənizə qaçmağa çalışıb. Lakin bütün cəhdlər boşa çıxdı. Qəfildən şəhərdəki bütün canlılar qorxu içində həyatını itirdi. Həyat hekayələri və daşdan oyulmuş şəkilləri ilə qədim bir şəhər qalıb. Bəs bir anda minlərlə insanın ölümü necə baş verdi?
Üzərindən vaxtilə qaynar lavaların axdığı bu qədim şəhərdəki insan siluetləri əsrlər boyu bir çox turistin diqqətini cəlb etməkdə davam edir. Pompeylilərin yaşadığı dəhşət anları ilə bağlı nəzəriyyələr irəli sürülərkən, əsrlər keçməsinə baxmayaraq, dəhşətli fəlakətin qurbanı olanların ölümləri müzakirə olunmağa davam edir. Alimlər hələ də bəşər tarixində “ən yaxşı qorunmuş fəlakətlərdən” biri hesab edilən Pompey şəhərinin dağıdılması üçün minlərlə romalının bir gündə necə öldüyü ilə bağlı fikir ayrılığına düşmürlər. Onilliklər ərzində bir çox mütəxəssis Vezuvi dağının vulkan püskürməsi nəticəsində nəhəng kül buludlarında boğulduqlarını düşünürdü. Lakin yeni bir analiz bu yaxınlarda eramızın 79-cu ildə Vezuvi vulkanının püskürməsi zamanı baş vermiş fəlakət qurbanlarından bəzilərinin ölümünü təfərrüatlandırdı.
Keçən həftə dünya şöhrətli elm jurnalı PLOS ONE-da dərc edilən, saytdan sümüklərin indiyədək ən ətraflı təhlilinə əsaslanan araşdırma, Pompey əhalisinin necə öldüyünə dair bəzi tapıntıları ortaya qoydu.
Araşdırmalar göstərir ki, Pompey qurbanları tək bir fəlakətdə ölməmiş ola bilər! Elə vaxt olub ki, şəhər sakinlərinin ən azı bəziləri qaçmağa cəhd edib, lakin boğucu kül onların qaçmasına mane olub. Çünki Vezuvi dağının püskürməsi iki əsas mərhələdə baş verib. Birincidə vulkan isti qaz, kül və toz halına salınmış pemza daşı qusdu; bunlar Pompeydə damların uçmasına və ağacların uçmasına səbəb oldu. Şəhər sakinlərinin bir qismi bu mərhələdə əzilsə də, bir çoxları qaça bilib. Sonra bir sıra "piroklastik dalğalar" (isti qazlarla qidalanan vulkanlardan qaynar kül və lava ilə vulkanik yamaclardan çox sürətlə axan isti axınlar) meydana gəldi ki, bu zaman isti kül və lavadan ibarət turbulent kütlələr qalan insanları və tikililəri məhv etdi. Tədqiqatın müəlliflərindən biri, Valensiya Universitetindən arxeoloq Canni Qallellonun sözlərinə görə, ikinci mərhələ ən təhlükəlidir.
1870-ci illərdə Pompeydə qazıntı aparan arxeoloqlar dağıntılar arasında qəribə hava cibləri aşkar ediblər ki, onların çoxunda insan sümükləri də olub. Bu boşluqlara gips vuraraq qurbanların cəsədlərinin 3D modellərini yaradıb və vaxtında dondurublar. Tədqiqatda iştirak etməyən Kornel Universitetinin arxeoloqu Caitlin Barrett, bu gipslərin Pompey əhalisinin son anlarına "canlı, ürəkaçan və təsir edici şahidlik" olduğunu söylədi. Alimlər dağıdıcı olmayan rentgen analizindən istifadə edərək həm sümüklərin, həm də gipsin tərkibini müəyyən edə bildilər, sonra onları Roma və Valensiyadan gələn digər yanmış sümüklərlə müqayisə etdilər. Gallello və komandası Pompey fəlakətini yaşayan insanların tarixini yenidən qurmaq istəyirdilər.
Komanda Pompeydən götürülmüş yeddi gipsi araşdırdı. Onlardan altısı Porta Nola adlı şəhər darvazasından, yeddincisi isə hamamın xarabalıqlarından tapılıb. Porta Nola cəsədlərinin qalın pomza daşı təbəqəsinin üstünə qoyulması onların püskürmənin ilkin mərhələsində sağ qaldığını və pemza daşının düşməsini dayandırdıqdan sonra şəhərdən qaçmağa cəhd etdiyini göstərir. Gallello, qalıqlar arasında araşdırdıqları iki nəfərin ayaqlarının sındığını və digərinin yıxılmış ağac budağından müvəqqəti gəzinti çubuq kimi istifadə etdiyi üçün dağıntıların arasından keçməyin çox çətin olacağını söylədi.
Aysun / Demedia.az
