Qeyri-adi planet: Getdikcə ölçüsü...

TOI-332b adlanan bu planetin fiziki xüsusiyyətlərini və ulduzundan orbital məsafəsini mövcud planet əmələgəlmə nəzəriyyəsi ilə izah etmək kifayət qədər çətindir.

İngiltərənin Uorvik Universitetindən astrofizik Ares Osbornun rəhbərlik etdiyi qrup qeyri-adi yüksək sıxlığa və ultra qısa dövrə malik planet olan TOI-332b ilə bağlı araşdırmanı dərc edib.

Tədqiqatda deyilir: “TOI-332b indiki Neptun səhrasında kəşflərimizə çox maraqlı töhfə verir və planetlərin əmələ gəlməsi nəzəriyyəsini təsdiqləmək üçün nümunəvi nümunədir”.

Bəşəriyyət bu günə qədər 5500-dən çox ekzoplanet kəşf edib və bəziləri həqiqətən maraqlıdır. Nə üçün bəzi növ planetlərin bolluğunu, digərlərinin isə az olduğunu tapmaq planet sistemlərinin necə formalaşdığına və təkamül etdiyinə dair bir ipucu ola bilər.

Məsələn, “Neptun səhrası” kimi tanınan ərazidə demək olar ki, qıtlıq hökm sürür. Ulduzları ilə yaxın orbitdə fırlanan Neptun ölçülü ekzoplanetlər təəccüblü dərəcədə azdır. Osborn və onun həmkarlarının qeyd etdiyi kimi, bu boşluğun ortasında yalnız bir neçə ekzoplanet var.

İlk ekzoplanetin kəşfindən sonra bu planetlər haqqında məlumatlılıq və bilik əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Maraqlı kəşflərdən biri də “Neptun səhrası” idi. Biz bunu qısaca olaraq Neptuna bənzər planetlərin öz ulduzuna yaxın orbitdə fırlanması kimi təsvir edə bilərik.

Neptun səhrası ulduzlara yaxın bir bölgədir və burada Neptun kimi atmosferə malik böyük planetlərin sağ qalması gözlənilmir. Çünki ulduzdan gələn güclü radiasiya hər hansı qaz atmosferinin buxarlanmasına səbəb olur və geridə yalnız qayalı nüvə qalır. Bu səbəbdən alimlər bölgəyə “Neptun səhrası” adını veriblər. Araşdırmalar bu vəziyyətdə olan planetlərin adətən ulduzun güclü cazibə qüvvəsi səbəbindən buxarlandığını və ya tamamilə dağıldığını desə də, Neptun səhrasında bu yaxınlarda bir neçə planet aşkar edilib. Və bu, bu planetlərin mənşəyi və planetlərin əmələ gəlməsinin ekstremal nəticələri ilə bağlı yeni suallar doğurur.

Yeni kəşf edilmiş TOI-332b məhz bu kosmosda yerləşir və 727 işıq ili uzaqlıqda narıncı cırtdan ulduzun ətrafında fırlanır. Ölçmələr göstərir ki, o, Yerdən 3,2 dəfə radiusa malikdir və hər 18,72 saatdan bir ulduz ətrafında fırlanır.

Təkcə bu xüsusiyyətlər TOI-332b-ni maraqlı obyektə çevirərdi, lakin başqa bir şey də var: Alimlərin fikrincə, TOI-332b Yer ölçüsündə 57,2 cisim kütləsinə və kub santimetr üçün 9,6 qram böyük sıxlığa malikdir. Bu, indiyə qədər tapılan ekzoplanetlərin ən sıx cəsədlərindən biridir. Müqayisə etmək üçün nümunə vermək; Neptunun sıxlığı hər kub santimetrə 1,64 qram, Yerin sıxlığı isə 5,51 qramdır.

Modelləşdirmə göstərir ki, ekzoplanet qayalı mantiyaya, hidrogen və heliumdan ibarət nazik atmosferə və böyük, sıx dəmir nüvəyə malikdir. Bununla belə, TOI-332b kimi böyük nüvəli bir planetin Yupiterə bənzər qalın bir atmosferə sahib olacağı gözlənilir. Bu, çox maraqlı sual doğurur...

ESA/NASA-nın fotobuxarlanmasından keçən ekzoplanetin təsviri
Tədqiqatçıların fikrincə, ulduzuna bu qədər yaxın olan bir planetdə ulduzdan gələn həddindən artıq radiasiyanın atmosferdə fotobuxarlanmaya səbəb olması təbii nəticədir. Ancaq bu böyüklükdə atmosferin itirilməsini təkcə bununla izah etmək mümkün deyil.

Başqa bir ehtimal planetar miqrasiyadır, yəni ekzoplanet uzaqdan öz ulduzuna doğru hərəkət edərkən, orbitindəki cazibə dəyişikliyi səbəbindən atmosferindən soyulur və içəridən qızdırılır.

Başqa bir planet ölçüsündə obyektlə nəhəng toqquşmanın TOI-332b atmosferinin böyük hissəsinin məhv edilməsi də mümkündür. Ola bilsin ki, ümumiyyətlə atmosfer yox idi. Hər halda, TOI-332b-nin niyə belə olduğunu başa düşmək üçün ona bir az yaxından baxmaq lazımdır.

Tədqiqatçılar öz araşdırmalarında yazıblar: “Bu qeyri-adi planet hazırda planetin əmələ gəlməsi haqqında bildiklərimizə meydan oxuyur. O yazır: “Qaz təbəqəsi olmadan belə nəhəng nüvənin necə mövcud olması cavabsız sual olaraq qalır”.

Aysun / Demedia.az