Yeni bir super qitə yaranacaq

Sürünənlərə bənzər canlıların məməlilərə çevrilməsindən təxminən 250 milyon il keçdi. İndi bir qrup elm adamı məməlilərin ən çox daha 250 milyon il yaşaya biləcəyini proqnozlaşdırır.

Tədqiqatçılar növbəti əsrdə insanların yaratdığı qlobal istiləşməni proqnozlaşdıran modellərə bənzər gələcək dünyamızın virtual simulyasiyasını yaratdılar. Qitələrin hərəkəti və atmosferin kimyəvi strukturunda dalğalanmalar haqqında məlumatlardan istifadə edərək, bu yeni araşdırma gələcək üçün mühüm proqnozlar verdi.

Bristol Universitetinin paleoklimatoloqu Alexander Farnsworth deyir ki, planet o qədər isti olacaq ki, biz də daxil olmaqla heç bir məməlilər quruda yaşaya bilməyəcək. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, iqlim üç amillə ölümcül olacaq: daha parlaq günəş, qitələrin coğrafiyasının dəyişməsi və karbon qazının artması.

Araşdırma qrupunun da direktoru olan Dr. Farnsworth deyir: "Bu, planetimizi yaşanmaz hala gətirən üçlü bir şeydir". Farnsworth və onun həmkarlarının Nature Geoscience jurnalında dərc olunan işi bəşəriyyəti gözləyən qaranlıq gələcəyi təsvir edir.

Alimlər onilliklərdir ki, Yer kürəsində həyatın gələcəyini proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Astronomlar Günəşin getdikcə böyüyəcəyini və daha parlaq olacağını və nəticədə onun Yeri təxminən 7,6 milyard ildən sonra uda biləcəyini proqnozlaşdırırlar. Ancaq narahat olmağa dəyməz, çünki bəşəriyyət yəqin ki, bu fəlakəti görəcək qədər uzun sürməyəcək.

Günəş planetimizə daha çox enerji göndərdikcə, Yer atmosferi isinəcək və okeanlar və şirin su mənbələrindən daha çox suyun buxarlanmasına səbəb olacaq. Su buxarı güclü istixana qazı olduğundan atmosferdə daha çox istilik tutulacaq. Belə bir temperatur artımı ilə planetimiz iki milyard il ərzində okeanları qaynadacaq qədər istiləşə bilər.

2020-ci ildə Dr. Pandemiyanın stresindən yayınmaq üçün Farnsvort diqqətini Yerin gələcəyinə yönəltdi (bunun daha pisi mübahisəlidir). Araşdırmaları zamanı o, qitələrin gələcəkdə necə hərəkət edəcəyini proqnozlaşdıran bir araşdırmaya rast gəldi.

Yer kürəsinin bütün tarixi boyu quru kütlələri toqquşaraq super qitələri əmələ gətirdi və sonra bu qitələr parçalanaraq ayrıldı. Son super qitə olan Pangea 330 milyon ilə 170 milyon il əvvəl mövcud olmuşdur. Tədqiqat 250 milyon il sonra ekvator boyunca Pangea Ultima adlı yeni super qitənin formalaşacağını proqnozlaşdırır.

Dr. Farnsvort ilkin tədqiqatlarında keçmişin iqlimlərini yenidən qurmaq üçün qədim Yerin modellərini yaradırdı. Lakin o, Pangea Ultima-da həyatın necə olacağını görmək üçün modellərindən istifadə etməyin maraqlı olacağını düşündü. Əldə etdiyi ab-hava alimi təəccübləndirib: “Bu dünya sözün əsl mənasında yandırıcıdır”.

Dr. Farnsvort, Pangea Ultima modelini yaradan təqaüdçü Texas Universitetinin geofiziki Kristofer Skotezi və digər mütəxəssisləri okeanlar, superkontinent və onun dağları üzərində hərəkət edən atmosferi izləməklə bu uzaq gələcəyin daha ətraflı simulyasiyalarını etmək üçün işə cəlb etdi.

Tədqiqatçılar müəyyən etdilər ki, bir sıra mümkün geoloji və atmosfer şəraiti altında Pangea Ultima indiki qitələrdən daha isti olardı. Bu ciddi dəyişikliyin səbəblərindən biri Günəşdir. Hər 110 milyon ildən bir Günəşin buraxdığı enerji 1 faiz artır. Ancaq super qitə vəziyyəti daha da pisləşdirəcək, çünki quru okeanlardan daha sürətli istiləşir. Qitələr tək nəhəng quru kütləsinə itələndikcə, temperaturun inanılmaz səviyyələrə yüksələ biləcəyi böyük bir qitə hissəsi meydana gələcək.

Pangea Ultima okeandan uzaqda geniş düzənlikləri ehtiva edən topoqrafiyası ilə də iqlimə təsir edəcək. Müasir dünyada yağış suyu və karbon qazı yer üzündəki minerallarla reaksiya verir. Bu minerallar daha sonra dənizə daşınır və dəniz dibinə çökür. Nəticədə karbon qazı müntəzəm olaraq atmosferdən ayrılır. Bununla belə, Yer Pangea Ultima-ya ev sahibliyi etməyə başlayanda, bu konveyer kəməri yavaşlayacaq və karbon qazının yığılmasına səbəb olacaq.

Model göstərir ki, Pangea Ultima əvvəlki superkontinentlər kimi davransaydı, karbon qazı püskürən vulkanlarla dolu olardı. Yerin dərinliklərindəki turbulent hərəkətlər səbəbindən vulkanlar minlərlə il ərzində böyük miqdarda karbon qazı buraxa bilər. Bu, istixana qazlarının partlamaları ilə nəticələnir ki, bu da temperaturun yüksəlməsinə səbəb olur.

İnsanlar olaraq biz hər il mədən yanacaqlarından 40 milyard tondan çox karbon buraxaraq planeti isidərik. Qlobal istiləşmə dayanmadan davam edərsə, bioloqlar bunun bir sıra növlərin məhvinə səbəb olacağından ehtiyat edirlər. Belə bir ssenaridə insanların planetin çox hissəsinin isti və rütubətindən sağ çıxması ehtimalı azdır.

Aysun / Demedia.az