Gücünü qaranlıqdan alan nəhəng günəşlər var!
Kosmik sübhün qaranlığında gizlənən üç obyekt müşahidə olunub və onlar bildiyimiz ulduzlar kimi nüvə birləşməsindən deyil, sirli qaranlıq maddə hissəciklərinin toqquşması ilə güclənə bilər.
James Webb Kosmik Teleskopu tərəfindən təqdim edilən məlumatlardan istifadə edərək, astrofiziklər üç qalaktikanın, JADES-GS-z13-0, JADES-GS-z12-0 və JADES-GS-z11-0, gözlədiyimiz kimi göründüyünü aşkar etdilər. Ulduzlar nüvə birləşməsindən deyil, qaranlıq maddənin şüalanmasından güc alır.O, hərəkət etdiyini düşünür.
Colgate Universitetindən Cosmin Ilie və Jillian Paulin və Texas Universitetindən Katherine Freese bu modelin qaranlıq maddənin təbiətini anlamağa və kainatda niyə çoxlu superkütləli qara dəliklərin olduğunu izah etməyə kömək edəcəyini düşünürlər.
Kainat haqqında biliklərimizdə çoxlu boşluqlar var
Kainat haqqında biliklərimizdə çoxlu boşluqlar var və qaranlıq ulduzlar bu boşluqların bəzilərini doldura bilər.
Qaranlıq maddə nədir?
Bu qədər qara dəliyin varlığını qaranlıq maddəyə borclu ola bilərik.
Əvvəlcə qaranlıq maddədən başlayaq. Qaranlıq maddənin nə olduğunu bilmirik, amma bilirik ki, onun kainatda peçenyedən qarışqalara, qalaktikalardan qara dəliklərə qədər bol olan adi maddədən qat-qat çoxdur. Biz bunu onların yaratdığı qravitasiya effekti sayəsində bilirik. Biz “çox kütləvi” kütlələrlə qarşı-qarşıyayıq və biz onları görə bilmirik və ya başqa bir şəkildə aşkar edə bilmirik. (İndiyə qədər başınız ağrıyır?)
Kainatda yanan ilk ulduzlara nə oldu?
Digər problem odur ki, biz kainatda yanan ilk ulduzları heç vaxt görməmişik. Biz onların varlığına dair bəzi dəlillər görmüşük, lakin ulduzların özlərini görə bilməmişik.
Və sonra qalaktikaların ətrafında fırlanan superkütləli qara dəliklər var. Günəşin kütləsindən milyonlarla, hətta milyardlarla dəfə böyük olan bu cisimlərin necə böyüdüyünü bilmirik.
James Webbin müşahidələri daha çox suallar doğurur
Nəhayət, 2022-ci ilin iyulunda bəşəriyyətin xidmətinə girən Ceyms Uebb Kosmik Teleskopu ilk kainatdan çoxlu nəhəng qalaktikaları müşahidə etdi. Bu qalaktikaların Böyük Partlayışdan sonra qısa müddətdə necə bu qədər böyüdüyü sualı da cavab gözləyənlər arasındadır.
Bütün bu sualların cavabı qaranlıq ulduzlardadır
Qaranlıq ulduzlar bütün bu suallara inandırıcı cavab verir. Normal ulduzların nə olduğunu bilirik: əsasən hidrogen və heliumdan ibarət olan, atomların bir-birinə çırpıldığı son dərəcə isti və təzyiqli nüvələrə malik “axtarış işıqları” istilik və işıq yaradan nüvə birləşməsini yaradır.
Bunun əvəzinə, Ilie və onun həmkarlarına görə, qaranlıq maddə ulduzları qaranlıq maddənin yox olması ilə güclənir. Qaranlıq maddə ilə bağlı bir nəzəriyyə onun özünü məhv etməməsidir. Əvəzində iki qaranlıq maddə zərrəciyi toqquşduqda bir-birini məhv edərək istiliyə və işığa çevrilir.
Bu modelə görə, ilk kainatda çoxlu qaranlıq maddə olmalıdır. Bu, milyonlarla günəşin kütləsinə bərabər olan damlacıqlar əmələ gətirmiş olmalıdır. Bu prosesdə milyardlarla günəşin istisində və milyardlarla günəşin parlaqlığında özünü məhv etdi.
Böyük Partlayışdan sonra ilk bir neçə yüz milyon il ərzində görülən JADES-GS-z13-0, JADES-GS-z12-0 və JADES-GS-z11-0, bu cür obyektlərin nümayiş etdirməsi gözlənilən xüsusiyyətlərə malikdir.
Zaman keçdikcə bu cür ulduzlar superkütləli qara dəliklərə çevrilə bilər ki, bu da onları niyə artıq görmədiyimizi və niyə bu qədər superkütləli qara dəliklərin olduğunu izah edə bilər.
Əgər qaranlıq ulduzlar varsa, onlar hələ də haradasa olmalıdırlar
Hətta öz qalaktikamızda belə, kainat qədər yaşlı ulduzları tapmaq mümkündür.
Beləliklə, birinci nəsil ulduzların niyə ətrafda olmadığı sualına cavab verilir, halbuki bizim qalaktikamızda belə kainatın özü qədər yaşlı ulduzlar var... Əgər qaranlıq ulduzlar varsa, birinci nəsil ulduzlar hələ də haradasa mövcuddur; Sadəcə bir az fərqli görünə bilərlər.
Bu olduqca nəzəri və əsassız iddiadır və çox təfərrüatlı müşahidələr tələb edir. Komandanın hesablamalarına görə, qaranlıq ulduzlar və erkən qalaktikalarda heliumun müxtəlif izləri ola bilər. Bu fərqli izləri skan edərək onları ayırd edə bilərik. İndiyə qədər yaradılmış ən güclü kosmik teleskopu olan James Webb Kosmos Teleskopu bu baxımdan kafi olmaya bilər, ona görə də gələcək teleskopların bu məlumatı əldə etməsini gözləməli olacağıq.
Aysun / Demedia.az
