İtirilmiş qitə Arqoland 155 milyon ildən sonra tapıldı!

Geoloqlar hesab edirlər ki, Arqoland adlı 5000 kilometr uzunluğundakı quru kütləsi təxminən 155 milyon il əvvəl Qərbi Avstraliyadan qopub. Amma sonra nə baş verdiyi məlum deyildi, yəni indiyə qədər.

Bildiyiniz kimi, planetimizin materikləri sabit deyil; Plitələrin tektonikasına görə, onlar bir araya gələrək "super qitələr" əmələ gətirə və ya bir-birindən ayrılaraq daha kiçik qitələr yarada bilərlər. Geoloqlar çoxdan Arqolandın bu mikrokontinentlərdən biri olduğundan şübhələnirdilər, lakin onun hara getdiyini göstərən çox az dəlil var idi.

Utrext Universitetinin tədqiqatçıları Arqolandın taleyi ilə bağlı ipucu tapmaq üçün Cənub-Şərqi Asiyanın geologiyasına diqqət yetirdilər.

Geoloqlar Yer qabığını ağır və yüngül kontinental qabığa bölürlər. Bu daha yüngül qitələr dəniz səviyyəsindən aşağıda gizlənə bilər, məsələn, başqa bir “itirilmiş” qitə olan Zelandiya. Yaxud, Böyük Adriyada olduğu kimi, sonradan Cənubi Avropanın dağlarına çevrilən üst qatını geridə qoyub, Yer mantiyasına batmış ola bilər.

Utrext Universitetindən geoloq Douwe van Hinsbergen deyir: "Əgər qitələr mantiyaya batsa və Yerin səthində heç bir iz buraxmadan tamamilə yoxa çıxa bilsəydilər, o zaman Yerin geoloji keçmişdə necə göründüyü barədə çox az təsəvvürümüz olardı". "Keçmiş dövrlərdə qədim superkontinentlərin və Yerin coğrafiyasının etibarlı rekonstruksiyalarını yaratmaq demək olar ki, qeyri-mümkün olardı" deyir.

Arqolandın qopması nəticəsində geridə qalan dərin okean hövzəsinin alt quruluşu, qitənin şimal-qərbə doğru sürükləndiyini, çox güman ki, bu gün Cənub-Şərqi Asiya adalarının olduğu yerdə olduğunu göstərirdi.

Arqolandın böyük qitə ölçüsündə ayaq izi Cənub-Şərqi Asiya adalarını qeyd edirdi, lakin təəccüblüdür ki, bu adaların altında heç bir böyük qitə yox idi. Sirr getdikcə dərinləşirdi.

Alimlər Sumatra, Borneo və Andaman adaları da daxil olmaqla bir neçə adadan rekonstruktiv modellərdən və sahə məlumatlarından istifadə edərək, Arqolandın tək qitə olmadığını və təxminən 300 milyon il əvvəl parçalanmağa başladığını aşkar etdilər.

Tədqiqatçılar həmçinin Arqolandın parçalanmasının təxminən 215 milyon il əvvəl sürətləndiyini aşkar etdilər; Qitə nazik parçalara bölündü. Bu nəzəriyyə adalarda aparılan çöl tədqiqatları ilə də dəstəkləndi.

Parçalar bir kolaj meydana gətirdi: Arqoland İndoneziya və Myanmanın yaşıl meşələrinin altında gizləndi.

Arqoland heç vaxt sərhədləri dəqiq müəyyən edilmiş vahid qitə deyildi, əksinə okean hövzələri ilə ayrılmış mikro-kontinental fraqmentlərdən ibarət “Arqopelaq” (tədqiqatçılar belə adlandırırlar).

Həmkarı Van Hinsbergen ilə itirilmiş qitəni axtaran Eldert Advokaat deyir:

Biz sözün həqiqi mənasında çoxlu məlumatların arasından keçirdik, buna görə də araşdırmamız bu qədər uzun sürdü. Biz tapmacanı bir araya gətirmək üçün yeddi il sərf etdik.

Advokaat və Van Hinsbergen tərəfindən həll edilən tapmaca Himalay və Filippinin geoloji sistemi ilə də üst-üstə düşür.

Gondwana Research jurnalında dərc olunan tədqiqat Yer qitələrinin mürəkkəb tarixi haqqında dəyərli məlumat verir və alimlərə planetimizi formalaşdıran prosesləri daha yaxşı anlamağa kömək edir.

Douwe van Hinsbergen izah etdiyi kimi, “İtirilmiş qitələrin necə yoxa çıxdığını bilmək vacibdir. Bu plitə tektonikası arxasında hərəkətverici qüvvələrin açılması; "Bu, biomüxtəliflik və iqlim təkamülü kimi prosesləri başa düşmək üçün çox vacibdir."

Üstəlik, Arqolandın hekayəsi tam məhvetmə deyil, çevrilmə hekayəsidir. Bu itirilmiş qitə planetimizin daim dəyişən təbiəti haqqında inandırıcı bir xatırlatma rolunu oynayır.

Aysun / Demedia.az