Heç kim Barış Mançodan yaxşısını bacarmadı - 69 mahnının içində...
Atalar sözləri və deyimlər bir ölkə üçün mühüm mədəni dəyərlərdəndir.
Gündəlik həyatda tez-tez istifadə etdiyimiz bu ifadələrin hər birinin fərqli hekayələri var. Elə isə emosiyalarımızı ifadə etməkdə bizə üstünlük verən deyimlərdən, atalar sözlərindən doğrudanmı düzgün mənaları ilə istifadə edirik? Beynimizdən keçənləri tərcümə edən bu sözlər keçmişdə necə doğulub, bu gün dilimizə yerləşib? İnstaqram hesabında paylaşdığı türk dili və ədəbiyyatı ilə bağlı məlumatlandırıcı məzmunu ilə diqqət çəkən türkoloq və müəllim Ayça Akçay ilə deyim dünyasını müzakirə etdik.
Türkoloq Ayça Akçay “Milli möhür daşıyan bir dil varlığı olan hər deyim millətin söz yaratmaq gücündən qaynaqlanır” deyərək deyimlərin mədəniyyətlərdəki yerini vurğuladı. Hər bir deyimin xüsusi bir dil kəşfi olduğunu deyən Akçay, bütün dünyanın kiçik sözlər qrupuna yığıldığını vurğuladı. Ən mücərrəd məfhumların, ən gözəl xəyalların, ən gözəl metaforaların bir deyimin tikinti harçları arasında parıldadığını düşündüyünə diqqət çəkən Akçay, “Deyimlər atalar sözləri kimi cəmiyyətin mahiyyətini əks etdirən köhnə deyimlərdir” deyir.
Dili geniş söz ehtiyatı ilə zənginləşdirməklə cümlə qurmaq, qurulan ünsiyyətin daha yüksək səviyyədə olması deməkdir. İnsanın dildən istifadə tərzindən onun mədəni səviyyəsini başa düşməyin mümkün olduğu bir dövrdə dili tam öyrənib danışa bilmək deyimlərə, xüsusən də mücərrəd situasiyaları qısaca ifadə etmək üçün istifadə olunanlara yiyələnməyi tələb edir. Deyə bilərik ki, burada idiomlar və atalar sözləri meydana çıxır. Bəs ünsiyyətdə bu qədər önəmli yer tutan deyimlər həyatımızda olmasaydı nə olardı? Türkoloq Ayça Akçaya görə, deyimlər olmasaydı, dilimiz qısır olardı, hər anlayışı tam əhatə etməz, ifadə gücü zəif olardı.
Bu cür dəyərli dil sərvətindən lazımi yerdə, doğru zamanda və düzgün şəkildə istifadə etmək də vacibdir. Ancaq bəzən deyimlərin əsl mənasını bilmədiyimizdən, bəzən də nəsildən-nəslə ötürüldükcə məna dəyişdiyindən məqamları qaçırırıq. Bəs, mənşəyinə və xalq arasında işlənmə tərzinə görə bir-birindən fərqlənən deyim varmı? Ayça Akçay bu vəziyyəti belə misal çəkdi:
"Bəzi deyimlər TDK-nın ictimaiyyət arasında verdiyi mənadan fərqli olaraq işlənə bilər. Məsələn, bir müddət əvvəl keçirilən viktorinada "göyərçin kimi" ifadəsinin mənası soruşuldu. Müsabiqə iştirakçısı "isti qanlı" cavabını verdi. çox güman ki, 'qoşa göyərçin' istifadəsinin mənası ilə, TDK isə cavabı tam olaraq belə verdi: 'Öz dünyasına çəkildi. Başqa bir misal isə 'Paxlaları buraxmaq'. TDK Current Turkish Dictionary-də bunun mənası 'açıq danışmaqdan qaçdığı bir problemi nəhayət izah etmək' mənasına gəlir.Ancaq mənşə hekayəsində 'Küfr edən bir adamın əhliləşdirmək üçün dərviş evinə getməsinə əsaslanır. dilini kəsdi və şeyxin təklifi ilə ağzına qurudulmuş lobya atdı.Yəni əslində paxlaları tökdü.” “Bu, TDK-nın dediyi kimi “problemi izah etmək” deyil, “söyüş, söyüş söyməkdir”. camaat içində deyilməsi lazım olan bir şey.Son zamanlar dilimizə korluq, quyruq olmaq (kiməsə), buraxmaq, yaşıl işıq yandırmaq kimi yeni ifadələr də yerləşib”.
Anadolu qaya mədəniyyətinin təməl daşlarından biri olan Barış Mançonun məşhur "Sarı Çizmeli Mehmet Ağa" mahnısı deyimlərin populyar mədəniyyətdə tez-tez göründüyünün ən konkret sübutlarından biridir. Mançonun mahnılarında atalar sözləri və deyimlərdən tez-tez istifadə etməsi ilə bağlı türkoloq Akçay, “Şəxsi fikrimcə, Barış Mançonun musiqi istedadı ilə yanaşı, cəmiyyətimiz tərəfindən sevilməsinin ən mühüm səbəblərindən biri də türk dilini bilməsi idi. və mədəniyyət".
Aysun / Demedia.az
