Zəlzələ təhlükəsi dəyişdi, sirr xəritədədir!

Zəlzələ riski xəritələri tarixi məlumatlar, qeydə alınmış zəlzələlər və məlum qırılmalar əsasında hazırlanır.

Demedia.az xəbər ki, lakin bu məlumatların çatışmadığı və ya qeyri-kafi olduğu hallarda zəlzələ təhlükəsi xəritələri əsasında hazırlanmış zəlzələ qaydaları da qeyri-kafi ola bilər. Bu şəkildə qaydalara uyğun binalar lazım olduğundan daha zəif olsa da tikilir. 6 fevral zəlzələlərindən sonra mərkəzi Kahramanmaraşda yenidən gündəmə gələn xüsusilə zəlzələlər baxımından xəritədə göstərilən yüksək riskli bölgələr necədir? Binanız hansı qaydalara əsasən tikilib, zəlzələ zamanı mövcud xəritə və qaydalara uyğun olmayan binaların davranışı necə olacaq? Tez-tez verilən bütün suallara Geologiya Mühəndisləri Palatası Zəlzələ Məsləhət Şurasının üzvü Prof. Dr. Süleyman Pampal və Qazi Universiteti Mühəndislik Fakültəsi İnşaat Mühəndisliyi Bölümü Müəllim və Fəlakət İdarəetmə Mütəxəssisi Dos. Dr. Bülent Özmen Milliyet.com.tr üçün cavab verib.

Türkiyənin aktiv fay xəritəsinə baxdığımızda, zəlzələ təhlükəsi xəritəsində bir çox yer qırmızı rənglə göstərilərək 'yüksək riskli' olduğunu göstərir. İlk dəfə 1945-ci ildə hazırlanan “Türkiyə Zəlzələ Risk Xəritəsi” ümumilikdə 6 dəfə dəyişdirilmiş və hər dəyişiklikdə riskli ərazilər yenilənmişdir. Dos. Dr. İlk zəlzələ təhlükəsi xəritəsi ilə bağlı Bülent Özmen, “Türkiyənin ilk rəsmi zəlzələ zonaları xəritəsi 1945-ci ildə Bayındırlıq və Məskunlaşma Nazirliyi və Milli Təhsil Nazirliyi tərəfindən mövcud məlumat və məlumatlardan istifadə edilərək hazırlanmışdır. “İlk rəsmi zəlzələ xəritəsi Nazirlər Şurasının 12.7.1945-ci il tarixli 3/2854 saylı qərarı ilə 1/2.000.000 miqyaslı Rəsmi Qəzetdə “Zəlzələ Bölgələri Xəritəsi” adı ilə dərc edilərək qüvvəyə minmişdir”. dedi.

1939-cu ildə Ərzincanı yerlə-yeksan edən və 40 minə yaxın insanı həyatından alan zəlzələ ilə başlayan 'Zəlzələ Təhlükə Xəritəsi' araşdırmalarını izah edən Prof. Dr. Süleyman Pampal, Atatürkün göstərişi ilə 1935-ci ildə qurulan MTA-nın tətbiqi ilə geologiya və aktiv qırılma xəritələrinin edildiyinə diqqət çəkdi. Prof. Dr. Pampal 78 il əvvəl başlayan xəritələmə işindən belə danışır:

“Bizim ilk rəsmi zəlzələ təhlükəsi zonaları xəritəmiz 1945-ci ildə hazırlanıb. 1947-ci ildə yenilənmiş, 1963-cü ildə adı "Türkiyə Zəlzələ Bölgələri Xəritəsi" olaraq dəyişdirilərək əhatə dairəsi genişləndirilmişdir. 1972-ci ildə yenidən yeniləndi. Xəritə 1996-cı ildə meyarlara uyğun olaraq bir daha yeniləndi. Nəhayət, 2018-ci ildə Türkiyədə Zəlzələ Təhlükə Xəritəsi adı ilə nəşr olundu. Xəritə ümumilikdə 6 dəfə dəyişib. Xəritə dəyişdikcə və böyük zəlzələlər baş verdikcə zəlzələ təhlükəsinə görə hazırlanan qaydalar da dəyişdi. Atatürkün göstərişi ilə 1935-ci ildə qurulan MTA-nın tətbiqi ilə geoloji və aktiv qırılma xəritələri hazırlanmışdır. 1939-cu ildə Ərzincanı yerlə-yeksan edən və 40 minə yaxın insanı həyatından çıxaran zəlzələ ilə bu müddətdə axtarışlar başladı. Dünyada nələr edilir?Avropa, Amerika, Yaponiya və xüsusilə İtaliyanın zəlzələ qaydaları tərcümə edilərək binanın spesifikasiyası qüvvəyə minib. Xüsusilə böyük zəlzələlərdən sonra zəlzələ qaydaları və xəritələri yenilənib”.

Mütəxəssislər zəlzələ təhlükəsi xəritəsinə təsir edən yeganə faktorun qırılmaların olmadığını və qırılmadan uzaq nöqtələrin də mümkün zəlzələ zamanı yüksək dağılma riskinin ola biləcəyini vurğulayırlar. Dos. Dr. Özmen, Prof. Dr. Pampal ilə birlikdə hazırladığı "Türkiyənin Zəlzələ Faktları - Zəlzələ Bölgəsinin Xəritələrinin Tarixi İnkişafı və Zəlzələ Qaydaları" adlı kitabda bir bölgənin zəlzələ təhlükəsinin təkcə qırılma xətlərindən asılı olmadığını qeyd edir.

“23 ildən sonra Yeni Zəlzələ Təhlükə Xəritəsinin qüvvəyə minməsi ilə rayonlaşdırma, yəni birinci dərəcəli zəlzələ zonası, ikinci dərəcəli zəlzələ zonası kimi ifadələr aradan qaldırıldı. İndi hər bir yaşayış məntəqəsinin və ya məhəllənin zəlzələ riski qırılmaya yaxınlıq və ya məsafədən asılı olaraq dəyişə bilər. "Paket əsasında və ya hətta bina əsasında koordinat məlumatlarını daxil etməklə, zəlzələ təhlükəsi öyrənilə bilər və istəsəniz zəlzələ hesabatı əldə edilə bilər." - Dos. Dr. Bülənt Özmen

Prof. Dr. Süleyman Pampal 78 il ərzində xəritələrin hansı bölgələri təhlükəli göstərdiyini qiymətləndirib. Prof. Dr. Pampal Şərqi Anadolu fayı ilə bağlı təəccüblü detalları da paylaşıb.

Prof. Dr. Pampal, "1945-ci il xəritəsinə baxdığımızda çox az təhlükəli bölgə var. Türkiyənin yüzdə 80-i zəlzələdən azad zona kimi görünür.

Aysun / Demedia.az