Göydən qum yağır... - İnanılmaz kəşf
Ekzoplanetlər kosmos tədqiqatçıları və ümumilikdə elmi dünya üçün ən aktual mövzulardan biridir.
Demedia.az xəbər verir ki, bunun ən mühüm səbəbi, şübhəsiz ki, James Webb Kosmik Teleskopudur (JWST). Sehrli görüntülər teleskopun göründüyü demək olar ki, hər yerdən gəlir. İnanmaq çətindir, lakin hər gün 5539 ekzoplanet kəşf edilib və daha çoxu təsdiqlənir. Nəzərə alsaq ki, ilk ekzoplanet 1992-ci ildə kəşf edilib, bu qədər qısa zamanda əldə edilən məqam həyəcanvericidir.
Mövzumuz yeni bir kəşfdir. Astronomlar qrupu WASP-107b ekzoplanetini və onun atmosferini yaxından araşdırmaq üçün JWST-dən istifadə edir. Ekzoplanetlər digər ulduzların ətrafında dövr edən planetlərdir. WASP-107b də 2017-ci ildə Planetlər üçün Geniş Bucaq Axtarışı (WASP) adlı robot teleskop massivindən istifadə etməklə kəşf edilib.
WASP-107b; Bu, WASP-107 adlı Qız bürcündə, 200 işıq ili uzaqlıqda, kütləsi ilə Neptuna və diametrinə görə Yupiterə yaxın bir ulduzun ətrafında fırlanan qazlı ekzoplanetdir.
Planetin kütləsinə və ölçüsünə nəzər salsaq, onun atmosferinin bir az “yumşaq”, bir qədər də “tüklü” olduğunu deyə bilərik. (Nə qədər elmi, elə deyilmi?) Deməli, Günəş sistemindəki planetlərdən daha seyrək atmosferə malikdir.
Komanda JWST-də Orta İnfraqırmızı Alətdən (MIRI) istifadə edərək WASP-107b-ni kəşf etdi. Planetin nazik atmosferi komandaya həmişəkindən daha dərinə baxmağa imkan verdi və həmçinin atmosferin təfərrüatlarını daha yaxşı araşdırmağa kömək etdi.
İllüstrasiya: LUCA İncəsənət Məktəbi, Belçika / Klaas Verpoest (şəkillər), Johan Van Looveren (mətbəə). Elmi məlumatlar: Achrène Dyrek (CEA və Université Paris Cité, Fransa), Michiel Min (SRON, Hollandiya), Leen Decin (KU Leuven, Belçika) / MIRI EXO GTO Avropa komandası / ESA / NASA
Atmosferin tədqiqi su buxarı, kükürd dioksidi və qum buludlarına dair dəlillər tapdı, lakin təəccüblü şəkildə heç bir metan izi yox idi.
Müşahidələr həm də ekzoplanetlərin atmosferləri haqqında yeni məlumatlar verdi. WASP-107b atmosferinin “şişmiş” təbiəti WASP-107-nin ev sahibi ulduzundan gələn fotonların daha da dərinə nüfuz etməsinə və kükürd dioksidin əmələ gəlməsinə imkan verdi ki, bu da tamamilə gözlənilməz idi.
“Buludlar” da aşkar edilsə də, Yer üzündə bildiyimiz buludlardan fərqli olaraq, bunlar qumun əsas komponenti olan silikatın kiçik hissəciklərindən ibarət idi! Yer kürəsində su nisbətən aşağı temperaturda donduğu halda, silikat hissəcikləri temperaturun təxminən 1000 dərəcə ola biləcəyi qaz nəhənglərində donaraq “buludların” əmələ gəlməsinə səbəb olur.
WASP-107b-də temperatur demək olar ki, 500 dərəcədir və bu temperaturlarda silikat hissəciklərinin buludları bir növ yağış yaradır; Bu yağış daha aşağı səviyyələrdə yağır və buxarlanır, sonra yenidən yüksəlir və yenidən buludlara çevrilir.
Təəccüb doğuran başqa bir detal, bayaq qeyd etdiyimiz kimi, atmosferdə metan yox idi. Elm adamları metan tapacaqlarını gözləyirdilər, lakin bu, atmosferin ilk düşünüldüyündən daha isti ola biləcəyi ehtimalını artırır.
Göründüyü kimi, bu tədqiqatlar nəhayət ekzoplanet atmosferlərinin müxtəlifliyini və yadplanetli aləmlərdə kimyəvi qarşılıqlı təsirlərin mürəkkəbliyini aşkar etməyə başlayır. Bununla belə, bu tədqiqat JWST olmadan mümkün olmazdı. MIRI ilə biz planetar təkamül anlayışımızı yenidən formalaşdırmağa başlayırıq.
Aysun / Demedia.az
