3-4 yaşımızdan əvvəl heç nə xatırlamırıq - Səbəbi...

Zehni tərcümeyi-halınızı nə qədər geriyə çəkə bilərsiniz? Başqa sözlə, xatırlaya biləcəyiniz ilk xatirə nədir?

Demedia.az xəbər verir ki, iməkləmək üçün ilk yöndəmsiz cəhdiniz. Yediyiniz ilk bərk qida. Bəlkə də ilk dəfə ananız tərəfindən qucaqlandığın o an. Bəli, bunları xatırlamaya bilərsiniz, amma elmi araşdırmalar göstərir ki, beynimiz bu xatirələri saxlayır.

Siçanlarda autizm spektri pozğunluğunun immunoloji modellərini əhatə edən yeni bir araşdırma, ananın immun sisteminin həyatın ən erkən təcrübələrinin xatirələrini əldə etməkdə oynadığı təəccüblü rolu ortaya qoyur. Tapıntılar həm də autizmli bəzi fərdlərin niyə çoxumuzun illər əvvəl unutduğu hadisələri xatırlamaqda qəribə qabiliyyətə malik olduğunu izah edir.

Niyə məməlilər ilk xatirələri üçün “unut düyməsini” inkişaf etdirdilər?
Bunu dəqiq bilmirik. Amma iş mexanizmləri daha aydınlaşdıqca, alimlər xatirələrin niyə bəzi şüurlarda qaldığını, bəzilərində isə yoxa çıxdığını anlamağa bir addım daha yaxınlaşır.

Dublin Trinity Kollecindən nevroloq Tomás Ryan deyir: "Uşaq amneziyası insanlarda və məməlilərdə ən çox rast gəlinən "unutma" formasıdır".

“Onun geniş yayılmasına baxmayaraq, onun altında yatan bioloji şərait haqqında çox az şey məlumdur. “Biz körpəlikdə unutmanın həyatın qaçılmaz faktı olduğunu qəbul edirik və buna çox da əhəmiyyət vermirik”.

Gəlin burada bir mötərizə açaq: Çoxumuz iki yaşından əvvəl yaşadıqlarımızı çox az xatırlayırıq. “Uşaq amneziyası” adlanan bu yaddaş itkisi forması həyatın erkən dövrlərində formalaşan xatirələrin itirilməsi deməkdir.

Biz engramı bir hadisənin sinir sistemində buraxdığı təsir və ya təəssürat kimi təyin edə bilərik. Şəkil: Pexels
Rayan və komandası hesab edir ki, bu fenomeni öyrənmək yaddaş və unutmanın biologiyası haqqında faydalı məlumatlar əldə etməyə kömək edə bilər. Noyabrın 8-də “Science Advances” jurnalında dərc edilən araşdırmada komanda bir qrup siçanda həyatın erkən dövründə baş verən bu yaddaş itkisinin molekulyar əsaslarını araşdırıb.

Zehni tərcümeyi-halımız adətən ikinci və üçüncü doğum günlərimiz arasında başlayır. Bu, təbii ki, beynimizin bu yaşdan əvvəl dünyanı dərk etmədiyi anlamına gəlmir. Tapıntılar göstərir ki, beynimiz xatirələr yaratmaq qabiliyyətinə malikdir və onları 'engrams' adlanan strukturlar şəklində nevroloji kitabxanada saxlayır.

İlk təcrübələrimizi saxlayan seyfin açarının artıq əlimizdə olmadığını nəzərə alsaq, bu xatirələri əlçatmaz edən mexanizmləri araşdırmaq tədqiqatçıların üzərinə düşür.

İtirilmiş xatirələri geri qaytarmaq mümkündürmü?
Hamilə siçanlarda iltihabı tetikleyerek, elm adamları beyin inkişafında dəyişiklik olan bir qrup nəsil çıxara bildilər. Hamiləlik zamanı infeksiyaya cavab olaraq aktivləşdirilmiş ananın immun reaksiyasının həm insanlarda, həm də siçanlarda autizmin inkişafına töhfə verdiyi məlumdur. Trinity nevroloqları bu dəyişdirilmiş beyin vəziyyətinin körpəlikdə formalaşan xatirələrin adi itkisinin də qarşısını aldığını irəli sürürlər.

Tədqiqat göstərir ki, körpəlikdə "saxlanılan" xatirələr böyüklərdə düzgün yaddaş enqramlarını aktivləşdirərək geri qaytarıla bilər. Foto: Getty Images
"Biz aşkar etdik ki, autizmli siçan nümunələrində uşaq amneziyası baş vermir" dedi Rayan. "Gələcək tədqiqatlar bunun insanlarda da doğru olub-olmadığını müəyyən edəcək."

Tədqiqat həmçinin, normal olaraq körpəlikdə unudulan, ənqram kimi tanınan bu erkən həyat xatirələrinin autizmli siçanlarda işıqdan istifadə edərək yenidən aktivləşdirilə biləcəyini ortaya qoyur. Bu təcrübələrdə elm adamları bu yaddaş enqramları ilə əlaqəli sinir yollarını işə salmaq üçün işıqdan istifadə edən "optogenetika" adlı bir yanaşma tətbiq etdilər.

Rayan araşdırmanın nəticələri ilə bağlı bu məlumatları verir: “Bu araşdırma körpəlik xatirələrinin itirilmədiyini və beyində gizli saxlanıldığını göstərir. "Yetkin siçanlarda körpə engramlarında neyronları stimullaşdırmaq üçün işıqdan istifadə xatirələrin bərpası ilə nəticələnir."

Neurosciencenews xəbər verir ki, bu araşdırma uşaq amneziyasının yaddaş itkisindən çox, “gerçəkləşmə” çatışmazlığından qaynaqlana biləcəyini göstərir.

Bəs bu araşdırma niyə vacibdir?
Tədqiqat erkən uşaqlıq xatirələrinin saxlanması ilə ananın immun reaksiyaları arasındakı əlaqəyə işıq salmaqla inkişaf yaddaşı tədqiqatında mühüm mərhələni qeyd edir. O, həmçinin autizmin nevroloji əsasları haqqında mühüm məlumat verə bilər. Elm adamları bu tapıntıların Alzheimer kimi patoloji unutmanı anlamaq üçün də faydalı ola biləcəyini düşünürlər.

Bu nəticələrin insanlar üçün nə dərəcədə etibarlı olduğunu başa düşmək üçün daha çox iş tələb olunsa da, tədqiqat unutmanın biologiyasını başa düşməkdə əhəmiyyətli irəliləyiş göstərir.

Hazırda Almaniyada Maks Plank İnsan İnkişafı İnstitutunda olan tədqiqatın aparıcı müəllifi nevroloq Sarah Pauer deyir: “Beynimizin ilkin inkişaf kursu körpəlik dövründə yadda qalan və unutduqlarımıza təsir göstərir”.

Aysun / Demedia.az