Günəş enerjisini azaltmaq mümkündür?

İqlimlə bağlı hədəflərimizə çata bilməyəcəyimiz getdikcə aydınlaşır. Biz artıq 2022-ci ilə qədər 1.26°C istiləşməyə çatmışıq və 2030-cu illərin ortalarına qədər 1.5°C-i keçmək yolundayıq. Əslində, araşdırmalar göstərir ki, mövcud iqlim siyasəti bu əsrin sonuna qədər 2,5°C-dən çox istiləşməyə səbəb olacaq.

Demedia.az xəbər verir ki, bu miqyasda istiləşmə bütün dünyada əlverişsiz icmaları və ekosistemləri məhv edər. Bəlkə də iqlim dəyişikliyini dayandıra biləcək radikal və yeni bir şey haqqında düşünməyin vaxtıdır.

1815-ci ildə Tambora və 1991-ci ildə Pinatubo kimi güclü vulkan püskürmələrindən sonra qlobal temperatur bir neçə il aşağı düşdü. Bu nəhəng partlayışlar atmosferin yuxarı qatında Günəşi müvəqqəti olaraq “qaraldan” mikroskopik hissəciklərin dumanlı təbəqəsi yaratdı. Beləliklə, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün bu təsiri təkrarlaya bilərikmi?

Yer Günəş tərəfindən qızdırılır, lakin planetimiz istixana qazları səbəbindən iqlim böhranı ilə üzləşir. Böyük vulkan püskürmələrindən sonra müşahidə olunanlar kimi daimi, süni duman yaratmaqla CO₂ emissiyalarının istiləşmə effektinə qarşı çıxmaq olarmı? Tədqiqatlar göstərir ki, planeti 1°C soyutmaq üçün Günəşi cəmi 1 faiz tutmaq lazımdır.

Bu mümkün görünməyə bilər. Lakin bu günə qədər aparılan bütün texniki qiymətləndirmələr belə qənaətə gəlir ki, atmosferin yuxarı təbəqəsinə əks etdirici hissəciklər buraxmaq üçün reaktiv təyyarələrdən istifadə etmək həm mümkün, həm də nisbətən ucuzdur. Beləliklə, biz Günəşi qaralda bilərik. Bəli, amma bunu etməliyik?

Planetin soyudulması işləyə bilərmi?
Əvvəla, Günəş radiasiyasının azaldılması iqlim dəyişikliyini tam geri qaytarmayacaq. Günəşin isitmə təsiri gün ərzində, yay aylarında və Tropiklərdə ən güclüdür. Bununla belə, istixana qazları hər yerdə, hər zaman istiləşməyə səbəb olur. Bununla belə, hissəcikləri buraxdığımız yeri tənzimləməklə, biz bütün dünyada vahid soyutma effekti yarada bilərik. Tədqiqatlar göstərir ki, belə bir yanaşma iqlim risklərini xeyli azaldar.

1991-ci ildə Pinatubonun püskürməsi zamanı kül buludu əmələ gəlib. Dave Harlow / ABŞ Geoloji Tədqiqat
Temperaturun artması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bütün dünyada canlı növlər planetin istiləşməsi ilə qütblərə doğru tanış olan temperatura uyğun hərəkət edir. Ancaq çoxları dəyişən iqlimlə ayaqlaşa bilməyəcək, bəzilərinin isə getməyə yeri yoxdur. Bu səbəbdən nəsli kəsmələrin artacağı proqnozlaşdırılır. Biz həmçinin ekstremal temperaturların insan orqanizminin maksimum hədlərinə yaxınlaşdığını, həyatı riskə atdığını və açıq havada işləməyi məhdudlaşdırdığını müşahidə edirik.

Planet istiləşdikcə isti hava torpaqdan daha çox nəm çəkir. İqlim dəyişikliyi quru bölgələri daha quru, yağışlı bölgələri daha rütubətli edir və bütün dünyada həm quraqlıqları, həm də daşqınları artırır. Günəşin qaralması bu təsiri kompensasiya edə bilər. Ancaq yenə də qlobal külək və yağıntı modellərini dəyişəcək.

Tədqiqatlar göstərir ki, bu, yağıntılarda daha kiçik dəyişikliklər demək olacaq. Bununla belə, bəzi bölgələrdə əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verə bilər. İqlim modelləri regional yağıntı dəyişikliklərinin təfərrüatları üzrə müxtəlif nəticələr verir, ona görə də bu mərhələdə hansı bölgələrin daha çox dəyişikliyə məruz qalacağı bəlli deyil.

Bəzi günəş işığının qarşısını almaq da dünyanın buzlu hissələrini qorumaq üçün təsirli bir yol ola bilər. Temperaturun artması Antarktika və Qrenlandiyanın buz təbəqələrinin sürətlə əriməsinə və qlobal dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur. İqlim dəyişikliyi həmçinin daha çox metan və CO₂ emissiyalarına səbəb olan daimi donmuş torpaqları (böyük miqdarda karbon saxlayan donmuş torpaq) əridir.

Bu metodun mümkün yan təsirləri hansılardır?
Günəşin qaralması Yeri soyuda bilər, lakin iqlim böhranının əsas problemlərini aradan qaldıra bilməz: CO₂ və atmosferdə toplanan digər istixana qazları. CO₂ təkcə planeti isitmir, həm də okeanı turşulaşdırır, mərcanlara və canlılara zərər verir. Günəşi bir az qaraltmaq bu vəziyyəti çox dəyişməyəcək.

Bundan əlavə, bəzi mənfi təsirlər də gətirə bilər. Əgər sulfat hissəciklərini atmosferin yuxarı hissəsinə buraxaraq vulkan püskürmələrini təkrarlasaq, turşu yağışı problemini də artırmış olarıq. Təbii ki, bütün bu mənfi təsirlər narahatlıq doğurur. Ancaq son araşdırmaya görə, iqlim dəyişikliyinin təsirləri ilə müqayisədə solğunlaşır.

Ozon dəliyinin kimyasını açdığı üçün 1995-ci ildə Nobel Mükafatını qazanan Paul Crutzen də bu yan təsirlərdən xəbərdar idi, lakin yenə də Günəşi qaraltmaq fikrini ciddi qəbul etməyə başlamalı olduğumuzu müdafiə edirdi. 2006-cı ildə bir məqalədə o vurğuladı ki, əlbəttə ki, CO₂ emissiyalarını tez bir zamanda azaltmaq ən yaxşısı olardı ki, Günəşi qaraltmaq barədə heç vaxt düşünməyək. Bununla belə, o əlavə edib ki, bu, “boş arzu” kimi görünür.

Aysun / Demedia.az