Parazit qara dəliklər ulduzları içəridən yeyə bilərmi?
1990-cı illərin alternativ rok himni "Qara Dəlik Günəşi"ni dinləyərkən astrofizik Erl Bellinqer maraqlı bir fikir keçirdi: Böyük ulduzların içində kiçik qara dəliklər gizlənsəydi nə olardı?
Demedia.az xəbər verir ki, alimin Soundgarden mahnısına olan sevgisi maraqlı elmi araşdırmaya ilham verdi. “The Astrophysical Journal”da dərc olunan araşdırma, kainatı əhatə edən və qalaktikaları bir arada tutan kosmik yapışqan rolunu oynayan qaranlıq maddəni izah edə biləcək bir nəzəriyyəni araşdırır. Və mərkəzə ilk baxışdan çox uzaq görünən bir iddia qoyur: Kiçik qara dəliklər ulduzların içərisində gizlənib onları içəridən yeyirlər!
Maks Plank Astrofizika İnstitutu və Yale Universitetinin tədqiqatçıları öz məqalələrində yazır: “Biz belə nəticəyə gəldik ki, çox kiçik qara dəliklər ulduzların təkamülünə heç bir təsir göstərmir, bir qədər böyük olanlar isə ulduzu yeyərək bir sıra müşahidə edilə bilən nəticələrə səbəb ola bilər”. Komanda deyir ki, ulduzların səthindəki titrəyişləri tədqiq etməklə, onların içərisində sıxışmış qara dəliklərin varlığını müəyyən edə bilərik.
Nəhəng ulduzların içində kiçik qara dəliklər gizlənir?
Kainat müxtəlif ölçülü qara dəliklərlə doludur. Ənənəvi ulduz təkamülü modelimizə görə, qara dəliklər böyük ulduzların öz içlərinə çökməsi nəticəsində əmələ gəlir. Onların böyük sıxlığı hətta işığın da içəriyə çəkilməsinə səbəb olur. Hər qalaktikanın mərkəzində gizlənən Günəşdən milyonlarla dəfə böyük olan superkütləvi canavarlar var.
Hələ tapmadıqlarımız daha kiçik qara dəliklərdir; yəni planetlərə, aylara və ya asteroidlərə yaxın olanlar. Bunların bildiyimiz qara dəliklər qədər kütləsi və buna görə də cazibə qüvvəsi yoxdur. Bununla belə, nəzəri olaraq kiçik qara dəliklərin əmələ gəlməsinin bir yolu var.
1970-ci illərdə Stephen Hawking tərəfindən inkişaf etdirilən və o vaxtdan bəri digər elm adamları tərəfindən genişləndirilən nəzəriyyəyə görə, mini qara dəliklər Böyük Partlayışdan sonra, kainatdakı maddənin hələ də isti və sıx olduğu ilk saniyələrdə yarana bilər.
Bu "ilkin" qara dəliklərin hara getdiyi (əgər onlar mövcud olubsa) sirr olaraq qalır. Ancaq bəlkə də kainatdakı qaranlıq maddəyə aid etdiyimiz cazibə qüvvəsini izah edə bilərlər. Alimlər iddia edirlər ki, bu qara dəliklər ulduzlara daxil olur və onları kosmik lent qurdu kimi yeyirlər.
Bellinger və həmkarları neytron ulduzu kimi ölü bir ulduzun qalıqlarında deyil, Günəş kimi canlı ulduzda “endoparazitar” qara dəliyin olması ehtimalını araşdırmaq üçün yola çıxdılar. Bu arada, Hawking Günəşdə ilkin qara dəliyin ola biləcəyini də irəli sürdü.
Tədqiqatçılar nüvələrində qara dəliklər gizlənən Günəşə bənzər ulduzların təkamül simulyasiyasını həyata keçiriblər. Kiçik qara dəliklərin bir ulduzu yeməsi milyardlarla il çəkdi. Bununla belə, cırtdan planetin kütləsi olan bir qara dəlik daha qarınqulu ola bilər.
Tədqiqatçılar bu hipotetik ulduz tipini “Hokinq ulduzu” adlandırıblar. Onun xarici təbəqələri şişir (eynilə Günəş ömrünün sonunda birləşmə sönməyə başlayan kimi) və qırmızı nəhəngə çevrilir. Lakin onun temperaturu belə bir ulduz üçün gözlədiyimizdən aşağıdır. Əslində, biz artıq Süd yolunda anormal dərəcədə soyuq qırmızı nəhəng ulduzlar tapmışıq. Tədqiqatçılar bildirirlər ki, qara dəliyin əlamətlərini axtarmaq üçün belə ulduzları tədqiq edə bilərik.
Bellinger açıqlamasında “kiçik bir qara dəliyin ulduzu həqiqətən yeməsi kainatın ömründən daha uzun çəkər” deyir. Lakin daha böyük qara dəliklər bir neçə yüz milyon il ərzində bir ulduzu yeyərək onu komandanın "Hawking ulduzu" adlandırdığı ulduza çevirə bilər.
Təbii ki, bu, hələlik sadəcə bir nəzəriyyədir və bu mövzuda “Science” nəşrinə danışan alimlər şübhə ilə yanaşırlar. Lakin Bellingeri bundan narahat etmir. O, həmkarları ilə zarafatlaşır ki, “Qara Dəlik Günəşi”ndən ilhamlanaraq qaranlıq maddənin kəşfi indiyədək ən maraqlı Nobel mükafatı ola bilər.
Qara dəliklərin yığılmasının ulduzun səthində parlaqlıqdakı kiçik dəyişikliklər kimi təsbit edilə bilən ulduzun daxilində birləşmədən fərqli akustik nümunələr meydana gətirməsi gözlənilir. Bu dəyişikliklərin necə olduğu indiki mərhələdə məlum deyil; Tədqiqatçılar gələcək məqalədə bu sualı həll etməyi hədəfləyirlər.
Aysun / Demedia.az
