Niyə bir-birimizə hədiyyə veririk?
Hədiyyə vermək maraqlı, lakin insan olmağın vacib hissəsidir.
Demedia.az xəbər verir ki, Kolorado Denver Universitetinin antropoloqu Çip Kolvell deyir ki, bəşəriyyətin alətlərdən və alətlərdən necə asılı olması haqqında yeni kitabı "So Much Stuff" üçün araşdırma apararkən "başqalarına nəsə vermək" ideyası onu valeh edib.
Antropoloqların fikrincə, hədiyyə vermənin qədim kökləri var və dünyanın demək olar ki, hər bir məlum mədəniyyətində rast gəlinir.
Hədiyyələriniz, şübhəsiz ki, bir çox məqsədlərə xidmət edir. Bəzi psixoloqlar hədiyyə verməklə əlaqəli “isti parıltı”, “daxili həzz” müşahidə ediblər. İlahiyyatçılar bildirirlər ki, hədiyyə vermək İslam, Xristianlıq və Buddizmdə sevgi, xeyirxahlıq və minnətdarlıq kimi əxlaqi dəyərləri ifadə etmək üsuludur.
Senekadan tutmuş Nitsşeyə qədər filosoflar hədiyyə verməyi fədakarlığın ən yaxşı göstəricisi kimi görürlər. Bütün bunları nəzərə alsaq, hədiyyələrin dini bayramların bir hissəsi olması təəccüblü deyil.
“Ancaq insanların niyə hədiyyələr verməsi ilə bağlı bütün izahatlardan mənə ən inandırıcı görünən 1925-ci ildə Marsel Maus adlı fransız antropoloqu tərəfindən irəli sürülüb” deyir Colwell. Bəs Maussun nəzəriyyəsi nə deyir?
Bir çox antropoloqlar kimi, Mauss da hədiyyələrin paylandığı cəmiyyətlərə təəccüblənirdi.
Məsələn, Kanada və ABŞ-ın şimal-qərb sahillərində yerli xalqlar bəzi mərasimlər keçirdilər. Günlərlə davam edən bu ziyafətlərdə ev sahibləri külli miqdarda hədiyyələr paylayırdılar. Kanadadakı Kwakwaka'wakw Nation qəbilə lideri 1921-ci ildə keçirilən mərasimdə icma üzvlərinə 400 kisə un, yığın-yavaş yorğan, tikiş maşınları, mebel, kanolar, qazla işləyən qayıqlar və hətta bilyard masaları payladı.
Təxminən bir əsr əvvəl nəşr olunan və bu gün də məşhur olan “Hədiyyə” adlı məqaləsində Mauss sözügedən mərasimi hədiyyə vermənin ifrat forması kimi görür. Bununla belə, o, bu davranışın əksər cəmiyyətlərdə göründüyünü də irəli sürür. Buna görə də, “onu özümüz üçün saxlamaq” daha çox iqtisadi və təkamül baxımından məna kəsb etsə də, hər şeyi veririk.
Bununla belə, Mauss həmçinin qeyd edir ki, hədiyyələr üç ayrı, lakin ayrılmaz şəkildə əlaqəli hərəkətlər yaradır. Hədiyyə vermək, hədiyyə almaq və hədiyyə mübadiləsi...
Hədiyyə verənin ləyaqətini vermə aktı müəyyən edir. Onlar öz alicənablıqlarını, xeyirxahlıqlarını və ləyaqətlərini ifadə edirlər. Hədiyyə almaq hərəkəti, insanın şərəf görməyə hazır olduğunu göstərir. Bu, alıcının səxavətini və onlara təklif olunanı qəbul etməyə hazır olduğunu göstərməsinin bir yoludur.
Hədiyyə vermənin üçüncü komponenti “qarşılıqlılıq”, başqa sözlə, boşqabın boş göndərilməməsidir. Bu son addım hədiyyələri unikal edir.
Alış-verişin mallara pul mübadiləsi ilə bitdiyi mağazadan bir şey almaqdan fərqli olaraq, hədiyyə vermək əlaqələr qurur və saxlayır. Hədiyyə verənlə alan arasındakı bu münasibət həm də əxlaqla bağlıdır. Hədiyyə vermək ədalətin ifadəsidir, çünki hər bir hədiyyə adətən sonuncu hədiyyədən bərabər və ya daha böyük dəyərə malikdir. Hədiyyə vermək həm də hörmətin ifadəsidir, çünki bu, qarşıdakı insana hörmət etmək istəyini göstərir.
Bu cür hədiyyələr vermək insanları bir-birinə bağlayır. O, insanları sonsuz qarşılıqlı öhdəliklər dövrünə bağlı saxlayır.
Yəni indiki istehlakçılar bilmədən Maussun nəzəriyyəsini bir az da çox təcəssüm etdirirlər? Axı, bu gün bir çox insanlar hədiyyələrin olmamasından deyil, həddindən artıq çoxluğundan əziyyət çəkirlər! İctimai rəyi araşdırma şirkəti Gallup hesab edir ki, 2023-cü ildə ABŞ vətəndaşı orta hesabla hədiyyələrə 975 dollar xərcləyəcək. Bu məbləğ 1999-cu ildə sözügedən tədqiqatın başlanmasından bəri əldə edilən ən yüksək məbləğdir.
Və bir çox hədiyyələrin atılması çox üzücüdür. Amerikalıların 2019-cu ildə aldığı 15 milyard dollardan çox hədiyyənin “arzuolunmaz hədiyyələr” olduğu və bu hədiyyələrin 4 faizinin birbaşa zibil qutusuna atıldığı təxmin edilir.
Bu gün hədiyyə vermək təcrübələri həm çaşqınlıq, həm də qəzəb mənbəyi ola bilər. Bir tərəfdən, hədiyyələr verməklə və münasibətlərimizi inkişaf etdirməklə və davam etdirməklə, bizi insan edən qədim bir davranışla məşğul oluruq; Digər tərəfdən, bəzi cəmiyyətlər daha çox istehlak etmək üçün "bayram" və bayram dövrlərini bəhanə kimi istifadə edirlər.
Maussun ideyaları qaçaq istehlakçılığı təşviq etmir. Əksinə, onun hədiyyələrlə bağlı izahatları onu deməyə əsas verir ki, hədiyyə nə qədər mənalı və fərdi olsa, göstərilən hörmət də bir o qədər çox olar. Həqiqətən düşünülmüş hədiyyənin boşa getməsi ehtimalı azdır.
Aysun / Demedia.az
