Kosmosda yanacaq doldurulması necə baş verəcək?

SpaceX bu il üçüncü dəfə “Starship” gəmisini uçurmağa hazırlaşır.

Demedia.az xəbər verir ki, şirkət bu uçuşla həm də kosmosda kosmik gəmiyə həddindən artıq soyudulmuş raket yanacağını yükləməyə çalışacaq.

Milyarder İlon Maskın kosmik şirkəti NASA-nın Artemida III və IV missiyaları ilə Ayın səthinə astronavtların endirilməsi üçün 4,2 milyard dollarlıq müqavilə ilə NASA-nın ən yaxşı ümididir. Buna nail olmaq üçün SpaceX əvvəlcə Starship-i uğurla buraxmalı, sonra isə kosmik gəmini aşağı orbitdə yanacaqla doldurmağı bacarmalıdır. Bu konsepsiya "kriogen yanacaq doldurma" adlanır və daha əvvəl aşağı çəkisi olan bir mühitdə görülən bir şey deyil.

NASA-nın 55 ildən sonra Aya astronavt göndərmək planı agentliyin öz Orion kosmik gəmisi ilə yanaşı, SpaceX-in Starship avtomobilini də tələb edir. Ekipaj Orion ilə Ay orbitinə gedərkən, Starship ilə astronavtlar bu vasitə ilə Ay səthinə enəcəklər. Bu keçid ya hələ tikilməmiş və Ay ətrafında orbitdə olacaq kosmik stansiyadan, ya da birbaşa bir kosmik gəmidən digərinə ediləcək.

Amerika kosmik agentliyi Artemida III missiyası ilə ilk dəfə bir qadın və qaradərili bir insanı Aya aparmağı hədəfləyir. Ancaq hər iki Starship uçuşunun partlayışlarla başa çatması qaçılmaz olaraq NASA-nın Aya eniş missiyalarını ən azı 1 il təxirə salmasının səbəbi kimi görünür.

NASA-nın Aydan Marsa layihəsindən məsul administratoru Amit Kshatriya yanacaq transferi ilə bağlı bunları deyir: "Onlar Boka Çikada (SpaceX-in Cənubi Texasdakı şəxsi kosmodromunda) sınaq uçuşları ilə heyrətamiz irəliləyişlər əldə edirlər. Bununla belə, yanacaq transferi və bəzi digər hədəflər var. Yerdən ayrılma mərhələsində olduqca çətin ola bilər.

NASA və onun kommersiya tərəfdaşları kosmik gəmilərin daha uzun məsafələrə və daha uzun müddətə səyahət etmələrini təmin etmək üçün kosmosda “yanacaqdoldurma məntəqələri” yaratmaqda maraqlıdırlar. Gələcək missiyalarda molekulları hidrogen və oksigenə ayıraraq Ayda buzdan çıxarılan yanacağın istifadə edilməsi planlaşdırılır. Mühəndislər həddindən artıq soyudulmuş mayelərin kosmosda necə saxlanacağını anlasalar (Yerdə və ya başqa yerlərdə istehsal oluna bilən yanacaqlar), Ayda dayanıqlı stansiyalar və Marsa gələcək missiyalar mümkün olacaq.

10-dan çox şirkətə 370 milyon dollar sərmayə qoyaraq, NASA yanacağın kosmosda saxlanmasına və ötürülməsinə imkan verəcək texnologiya inkişaf etdirməyə ümid edir. Bu sərmayə həmçinin SpaceX-in orbitdə olarkən anbardan kosmik gəmiyə köçürməsinə cəhd etmək üçün verilən 53 milyon dolları əhatə edir.

“Artemis” proqramının texniki risklərini və xərclərini azaltmaq üçün Amerika kosmik agentliyi Aya eniş üçün nəqliyyat vasitələri üçün özəl şirkətlərdən istifadə etmək qərarına gəlib. İlk seçilən SpaceX oldu, daha sonra Amazon sahibi Jeff Bezosun Blue Origin şirkəti də 2029-cu ildən əvvəl keçirilməsi planlaşdırılmayan Artemis V missiyası üçün seçildi.

Orion ekipajı Ay orbitinə daşıyacaq, daha sonra Starship kosmosda astronavtları qarşılayacaq və səyahətin son mərhələsi olan Ay səthinə enəcək. Foto: NASA
SpaceX-in "Ulduz gəmisi" kimi tanınan təxminən 120 metrlik raket və kosmos vasitəsi böyük miqdarda yük və izdihamlı ekipajı dərin kosmosa aparmaq üçün nəzərdə tutulub. Ulduz gəmisində maye metan və oksigendən ibarət 4,5 milyon kq yanacaq var. Bu yanacağın böyük hissəsi Yerin cazibə qüvvəsindən qaçmaq üçün istifadə olunur.

Ulduz gəmisi Aya qalan 385 min kilometri keçmək üçün bütün yanacağını sərf etməli olacaq. SpaceX-in planı Starship-in tanker versiyalarını aşağı Yer orbitinə göndərməklə kosmosda yanacaq anbarı yaratmaqdır. Sərnişin daşıyan Ulduz gəmisi daha sonra anbarlardan birinə yanaşacaq, yanacaqla doldurulacaq və Aya səyahətin qalan hissəsini tamamlayacaq.

Blue Origin də Aya səyahəti üçün orbitdə yanacaq doldurmağa ehtiyac duyur.

SpaceX-in müştəri əməliyyatları və inteqrasiyası üzrə vitse-prezidenti Jessica Jensen deyir: "Orbitdə yanacaq doldurmaq mürəkkəb və qorxulu səslənir. Bu, nəhəng və çətin bir iş kimi görünür, lakin biz onu parçalayanda demək olar ki, bütün mürəkkəb parçaları yerləşdirə bilərik. öz əməliyyat proqramlarımızdır".

Digər tərəfdən, NASA bu çətinliklərlə bağlı daha ehtiyatlı davranır. Kshatriya görə, Orion və Starship buraxılışlarının uyğunlaşdırılması "əhəmiyyətli koordinasiya problemidir".

SpaceX gələn fevral ayında orbitdə ilk sınağı Starship daxilindəki tanklar arasında 11 metrik ton maye oksigeni ötürməyə çalışacaq. Bu, iki gəmi arasında yanacağın ötürülməsinin ilk mərhələsidir.

Aysun / Demedia.az