Sibirdə partlayan sirli nəhəng kraterlərin sirri nədir?

Elm adamları Sibirin əbədi donmuş torpaqlarında daim təsadüfən peyda olan nəhəng partlayan kraterlərin nə olduğunu və necə meydana gəldiyini araşdırarkən masaya yeni izahat gətiriblər.

Demedia.az xəbər verir ki, ilk dəfə 2012-ci ildə aşkar edilən bu kraterlər Sibirin boş qalmış daimi donmuş təbəqəsində qəfildən peyda olur və bu “qəfil görünmə” alimləri çaşdırır.

Təxminən 50 metr dərinliyə və təqribən 20 metr eninə çatan və zibil parçalarını yüzlərlə metr uzağa ata bilən bu çuxurlar diqqəti çəkir. Digər tərəfdən, bəzi mənbələr partlayışların 100 kilometr uzaqdan eşidildiyini iddia edir.

Alimlərin fikrincə, adi şübhəli təbii qazdır. Partlayışların arxasında yeraltı ehtiyatlardan sızan isti təbii qazın ola biləcəyi ehtimal edilir. Tapıntılar kraterlərin niyə yalnız Sibirin müəyyən bölgələrində göründüyünü də izah edə bilər.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi Norveçin Oslo Universitetinin ekoloji geologiya üzrə professoru professor D. Region geniş yeraltı təbii qaz ehtiyatları ilə tanınır, Helge Hellevang Business Insider-ə deyib:

"İqlim dəyişikliyi və ya atmosferin istiləşməsi permafrostun qalan hissəsini zəiflətdikdə, bu püskürmələr baş verir ... Və onlar yalnız Sibirdə baş verir."

Permafrost çoxlu üzvi maddələri tutur. Temperatur artdıqca əriyir və malçların (malç: torpağı örtən qeyri-şəffaf materiallar) parçalanmasına imkan verir. Bu proses metan buraxır. Buna görə də elm adamları təbii olaraq kraterlərin əmələ gəlməsində əbədi dondan sızan metanın rol oynadığını irəli sürdülər.

Bu dəli fikir deyil. Həmin arqumentdə prosesin termokarstlara, permafrostların əridiyi ərazilərdə görünən göllərə, metanla köpürməyə və yandırıla biləcək göllərə səbəb olacağı düşünülürdü.

Lakin bu arqument püskürmə kraterlərinin niyə bu qədər “yerli” olduğunu izah etmir.

Bu kraterlərdən yalnız səkkizi indiyədək müəyyən edilib və onların hamısı çox spesifik bir bölgədə yerləşir: Rusiyanın şimalında, Qərbi Sibirdə, Yamal və Qıdan yarımadalarında, əksinə, “partlayan göllər” əbədi donun mövcud olduğu ərazilərdir. , o cümlədən Kanadada.Bir çox müxtəlif bölgələrdə görülə bilər.

Prof. Hellevang və onun həmkarları çuxurların əmələ gəlməsində başqa mexanizmin də rol oynadığını irəli sürürlər: Bir növ geoloji nasazlıqdan sızan isti təbii qaz permafrost təbəqəsinin altında toplanır və daimi donu aşağıdan qızdırır.

Bu prosesdə isti qaz buludları daimi donun aşağıdan əriməsinə kömək edir, əbədi donu zəiflədir və dağılma ehtimalını ciddi şəkildə artırır. Prof. Hellevanq əlavə edir:

Bu püskürmə yalnız permafrost nazik və qırılacaq qədər zəif olduqda baş verə bilər.

Temperaturun yüksəlməsi həm də permafrostun üst qatını əridir. Bu, qazın qəfil sərbəst buraxılması üçün mükəmməl şərait yaradır, partlayışa və ya təzyiq altında qazın yaratdığı “mexaniki çökməyə” səbəb olur.

Araşdırmaya görə, bölgədən Prof. Hellevanq və onun həmkarlarının nəzəriyyəsinə uyğun gələn təbii qaz ehtiyatları ilə doludur. Prof. Hellevanq deyir: "Bu bölgə dünyanın ən böyük yataqlarından biridir."

Komandanın modelləşdirməsinə görə, bu kraterlərin daha çoxu yaranmış və o vaxtdan bu boşluğu doldurmaq üçün yaxınlıqdakı su və torpaq düşdüyü üçün yox olmuş ola bilər:

Bu, çox ucqar ərazidir, ona görə də real rəqəmi bilmirik. Yamal yarımadasının peyk şəklinə baxsanız, minlərlə bu yuvarlaq boşqab kimi çökəkliklər var. Bunların əksəriyyəti və ya hamısı termokarst ola bilər, lakin potensial olaraq əvvəllər əmələ gəlmiş kraterlər də ola bilər.

Bu fərziyyə keçən ay EarthArXiv onlayn serverində dərc edilib. Məqalə və məqalədə yer alan fərziyyə hələ elmi cəhətdən araşdırılmayıb.

Mövzunu araşdıran və Havay Universitetində çalışan Yer alimi Dr. Lauren Schurmeier New Scientist-ə deyir ki, bu ideyanın ləyaqəti var, lakin bu qaz ehtiyatlarının daimi donmuş altında əmələ gəldiyini göstərmək üçün daha çox dəlil tələb olunacaq.

Lakin fərziyyənin doğru olduğu aşkar edilərsə, bu, iqlim modelləri üçün problemlər yarada bilər. Təbii qaz güclü istixana qazı olan metanla doludur. Norveçin Svalbard şəhərindəki Universitet Mərkəzindən Tomas Birchall New Scientist-ə deyir ki, bu, kraterlərin nəhəng bacalar kimi fəaliyyət göstərərək zərərli kimyəvi maddələrin qəflətən atmosferə buraxılması anlamına gələ bilər:

Əgər bu, böyük yığılmaların buraxılmasının standart yoludursa, deməli, siz çox qısa müddətdə çoxlu metan xaric edirsiniz.

Bununla belə, Prof. Hellenvang ehtiyatlıdır. Bu fenomen yalnız bu çox məhdud ərazidə mövcuddursa, qlobal miqyasda onun təsiri çox kiçik ola bilər. Yeraltı su anbarlarında böyük miqdarda metan yığılsa da, onun nə qədərinin çıxa biləcəyi bəlli deyil.

Aysun / Demedia.az