Kosmosdakı bu sirr açıldı: Niyə o işıq görünür?

Hal-hazırda kosmosun və hətta dərin kosmosun yeganə hökmdarı və ən böyük detektivi olan yalnız bir ad var- James Webb Kosmik Teleskopu.

Gün keçmir ki, JWST başqa bir sirri həll etməsin. Astronomlar milyardlarla il əvvəl ən qədim qalaktikalardan bir növ işıq saçdığını görürlər, lakin bir çoxları bu işığın görünməməsi lazım olduğunu düşünürdülər. Bunun səbəbi, kainat tarixində həlledici bir dövrdə - ilk ulduzların parlamağa başladığı "reionlaşma" adlanan bir dövrdə - kosmosun Böyük Partlayışın yaratdığı qazla dolması idi.

Belə qalın bir qaz təbəqəsi bu işığı ilk ulduzlar və qalaktikalar arasında gizlətmiş olmalıdır. Lakin belə deyil. İlk hidrogen atomlarından (ən kiçik atom və indiyə qədər yaranan ilk elementlərdən biri) yayılan işığı görə bilərik.

Bu sirrlə bağlı yeni Webb araşdırmasına rəhbərlik edən Kembric Universitetinin astronomu Kallum Vitten deyir: “Bu “izah edilə bilməyən” emissiyanın sızmasını izah etmək üçün əvvəllər bir çox fərziyyələr irəli sürülüb.

Əvvəlki müşahidələrin gündəmə gətirdiyi ən müəmmalı məsələlərdən biri də kainatın ən erkən dövrlərində hidrogen atomlarından işığın aşkarlanması idi; bu işıq Böyük Partlayışdan sonra əmələ gələn təmiz neytral qaz tərəfindən tamamilə bloklanmış olardı.

Lakin bu son dərəcə zəif işığı aşkar etmək və son dərəcə uzaq obyektləri həll etmək üçün böyük güzgü sistemi ilə qurulan Webb teleskopu inandırıcı cavab verir.

Məlum olub ki, əvvəllər müəyyən bir qədim qalaktikadan gəldiyi irəli sürülən “açıqlana bilməyən” işığın əslində tək bir qalaktikadan gəlmir. Webb bu emissiyaların əslində qalaktika qruplarından gəldiyini aşkar etdi, lakin biz onları görə bilmədik. Bu ilk qalaktikalar toqquşur və bir-biri ilə birləşirdi (qalaktikalar tez-tez toqquşur), yüksək aktiv kosmik mühit yaradırdı.

Nəzərdən keçirilən Nature Astronomy jurnalında dərc olunan yeni araşdırmada tədqiqatçılar aşkar ediblər ki, bu intensiv fəaliyyət – yeni ulduzların güclü formalaşmasına səbəb olan qalaktik toqquşmalar – güclü işıq emissiyaları əmələ gətirir və həmçinin işığın kosmosa qaçma yolunu təmizləyir.

Webbdən aşağıda göstərilən şəkildə Yerdən 13,2 milyard işıq ili uzaqlıqda yerləşən və digər iki kiçik qalaktika ilə əhatə olunmuş uzaq qalaktika EGSY8p göstərilir; Bu, əvvəlki müşahidələrin aşkar edə bilmədiyi bir şeydir.

Alimlər kosmosun dərinliyində bir sirr tapdılar. Webb teleskopu bunu həll etdi. Son dərəcə uzaq EGSY8p qalaktikasının hər iki tərəfində iki kiçik qalaktika var. Foto: NASA / ESA / CSA
Yeni tapıntılar üzərində işləyən Stanford Universitetinin tədqiqatçısı Sergio Martin-Alvarez deyir:

Hubble Teleskopu yalnız bir böyük qalaktika gördüyü yerdə, Webb daha kiçik bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan qalaktikalar klasterini görür və bu kəşf ilk qalaktikalardan bəzilərinin gözlənilməz hidrogen emissiyasını başa düşməyimizə böyük təsir göstərir.

Astronomlar, Süd Yolu kimi qalaktikaların necə yarandığını anlamaq məqsədi ilə Uebbi indiyə qədər yaranmış ən qədim qalaktikalardan bəzilərinə yönəltməyə davam edəcəklər.

James Webb Kosmik Teleskopunun üstün imkanları hansılardır?
NASA, ESA və Kanada Kosmik Agentliyinin elmi əməkdaşlığının nəticəsi olan təsirli JWST dərin kosmosa nəzər salmaq və ilk kainat haqqında yeni məlumatları aşkar etmək üçün hazırlanmışdır. Lakin o, həm də sistemimizdəki planetləri və onların peyklərini, eləcə də qalaktikamızdakı digər maraqlı ulduzları və planetləri öyrənir.

Beləliklə, Webb necə görünməmiş uğur qazanır və çox güman ki, gələcək onilliklər ərzində buna nail olmağa davam edəcək?

Nəhəng güzgü: Uebbin işıq tutan güzgüsünün eni 6,40 metrdir ki, bu da Hubble güzgüsündən iki yarım dəfə böyükdür. Daha çox işıq tuta bilmək Webb-ə daha uzaq obyektləri görməyə imkan verir. Teleskop hətta 13 milyard il əvvəl - Böyük Partlayışdan cəmi bir neçə yüz milyon il sonra yaranmış ulduzlara və qalaktikalara da baxa bilir.

İnfraqırmızı görüntüləmə: Hubble-dan fərqli olaraq, Webb infraqırmızı teleskopdur, yəni o, infraqırmızı spektrdə şəkillər əldə edə bilir. İnfraqırmızı daha uzun dalğa uzunluğuna malikdir və kosmik buludlardan daha asan keçir. Beləliklə, Webb Hubble-ın çata bilmədiyi nöqtələrə çata bilir və heç vaxt görülməmiş kosmik görüntülər təqdim edir.

Uzaq ekzoplanetləri müşahidə edə bilir: Webb teleskopunda bu uzaq aləmlər haqqında anlayışımızda inqilab edəcək spektrometr adlanan xüsusi avadanlıq var. Bu cihazlar qaz nəhəngi və ya kiçik qayalı planet olsun, uzaq ekzoplanetlərin atmosferində hansı molekulların (məsələn, su, karbon qazı və metan) mövcud olduğunu deşifrə edə bilir. Webb Süd Yolunda ekzoplanetlərə baxacaq. Kim bilir nə tapacağıq?

Aysun / Demedia.az