10 min illik saqqız bizə Daş dövrü yeniyetmələri haqqında nə deyir?
Təxminən 10.000 il əvvəl yeniyetmələrin çeynədiyi saqqızdan əldə edilən DNT bizə onların tarixdən əvvəlki pəhrizləri haqqında maraqlı ipucular verir.
Demedia.az xəbər verir ki, təxminən 30 il əvvəl İsveçdəki Huseby Klev arxeoloji sahəsində diş izləri olan təxminən 100 ədəd çeynənmiş qatran tapıldı. Stokholm Universiteti və İsveç Təbiət Tarixi Muzeyi ilə birgə yaradılmış Paleogenetika Mərkəzindən prof. Anders Götherström deyir ki, bu qatran parçasından üçünün yeni tədqiqi Skandinaviyanın qərb sahilində kiçik bir ovçu-yığıcı qrupunun həyatı haqqında fikir verir.
Çeynənmiş qatranda qalan DNT-nin təhlili, avropalıların əkinçiliklə məşğul olmağa başlamazdan əvvəl, Mezolit dövrünə aid aşağıdakı mənzərəni ortaya qoyur:
Təxminən 9700 il əvvəl bir qrup gənc ovçu-toplayıcı indiki Göteborqun şimalında düşərgə qurdu. Balıq tutdular, ovladılar və yemək topladılar. Daha sonra yeməklərini yedilər və həmin gün aralarında iki kişi və bir qadın qatrandan saqqız çeynədilər. Həmin gün çeynənən qatranlar günün menyusunun fındıq, alabalıq, ördək, maral və tülkü ətindən ibarət olduğunu göstərir.
Burada tülkü əti ilə bağlı mötərizə açmaq faydalı olardı. "Biz çoxlu tülkü DNT-si tapdıq, lakin bunu şərh etmək daha çətindir", - tədqiqatçılar Conversation-da dərc olunan məqalədə deyirlər. Tülkü əti onların pəhrizinin bir hissəsi ola bilər. Digər tərəfdən, bu gənclər paltarlarında istifadə etmək üçün tülkülərin vətərlərini və tüklərini də çeynəmiş ola bilər. "Tülkü DNT-sinin (saqqız) tüpürdükdən sonra qatrana qarışması ehtimalı da var."
Çünki onun qoyub getdiyi DNT onun diş ətinin ağır infeksiyası olan periodontit olduğunu göstərir. Biz bunu ona görə bilirik ki, beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu bir müddətdir ki, çeynənmiş qatranı öyrənir. Prof. Götherström Guardian-a deyib:
O, yəqin ki, bu saqqızı çeynədikdən bir müddət sonra dişlərini itirməyə başlayıb. Həm də o, incidilməlidir...
Mezolitik saqqız üzərində metagenomik araşdırmanı koordinasiya edən Mersin Universiteti Biotexnologiya Bölümündən Dr. Emrah Kırdök, "Huseby Klevdən əldə edilən saqqızda çoxlu DNT ardıcıllığı var və biz həm periodontitlə əlaqəli olduğunu bildiyimiz bakteriyalara, həm də onların daha əvvəl yedikləri bitki və heyvanlara aid DNT tapırıq" deyir.
Kırdök bu materialı təhlil etməyə Stokholm Universitetinin Arxeologiya və Klassik Araşdırmalar Departamentində doktoranturadan sonrakı tədqiqatçı kimi işləyərkən başlayıb. Ancaq o vaxtdan bəri araşdırmalar çox artdı.
Alimlərin fikrincə, gənclər ağcaqayın saqqızını çeynəyib yapışqan halına salıb, ondan alətlər və silahlar hazırlamaqda istifadə etmişlər. Ola bilsin ki, onu dərman məqsədi ilə və ya sadəcə zövq üçün çeynəyiblər.
Metagenomik təhlillər göstərir ki, daş dövrü fərdlərinin (ən azı bu diş ətlərini çeynəyənlər arasında) ağız sağlamlığı zəifdir. O, həmçinin, əlbəttə ki, kiçik bir ovçu-yığıcı qrupunun həyatından kadrlar təqdim edir.
Tədqiqatın nəticələri özlüyündə çox maraqlıdır, lakin onların əsl əhəmiyyəti digər tədqiqatlara yol açmasıdır. Otaqo Universitetindən molekulyar antropoloq Lisa Matisoo-Smit deyir: "İnsanların minlərlə il əvvəl çeynədiyi bir şeydən DNT çıxara bilmək həqiqətən həyəcanvericidir".
Götherström razılaşır. "Çynəyən bir şeydən əldə edilən bütün bu məlumatlar, laboratoriyalarda çox istifadə edilən üsullardan (sümüklərə, dişlərə və ya lövhələrə baxmaq kimi) əldə edə bilmədiyimiz məlumatları verir" deyir.
10 min il əvvəl Skandinaviyanın qərb sahilində insanlar nə yeyirdilər? Bəli, araşdırmalar bu suala aydınlıq gətirir. Bütün bu DNT-ni təhlil etmək çətin bir iş və yeni bir sahədir. Həm mövcud kompüter alətlərini uyğunlaşdırmaq, həm də bəzi yeni analitik strategiyalar hazırlamaq lazımdır. Buna görə də, bu tədqiqat bu tip təhlil üçün yeni iş axınının inkişafı üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər.
Aysun / Demedia.az
