Günəş sistemi ilə bağlı yeni kəşv

Alimlər Günəş sisteminin planetlərimizdən kənarda yerləşən dərin kosmosda, yəni məşhur “insanların diyarı” deyilən bölgədə gözlənilməz aktivlik aşkar ediblər.

Demedia.az xəbər verir ki, Günəş sisteminin çox hissəsini əhatə edən və Pluton kimi buzlu dünyalara ev sahibliyi edən bu uzaq halqavari bölgə Kuiper qurşağı kimi tanınır.

İndiyə qədər 400 planet meteoritinin tapıldığı bu qurşaqda diametri 100 km-dən böyük ən azı 70 min göy cisminin olduğu güman edilir. James Webb Kosmik Teleskopu milyonlarla donmuş və ya “ölü” obyektin də olduğu bu bölgəyə nəzər saldı və bu buzlu obyektlərin bəzilərinin “o qədər də ölü olmadığını” aşkar etdi.

Cənub-Qərb Tədqiqat İnstitutunda bu buzlu dünyaları araşdıran alim Kristofer Qleyn açıqlamasında belə deyib: "Biz bu sərin yerlərdə isti vaxtların maraqlı əlamətlərini görürük".

Daha əvvəl Saturnun peyki Enceladus haqqında araşdırmalar dərc etdirən Glein, akademik planet elmi jurnalı Icarus-da nəşr olunan Kuiper qurşağı obyektləri ilə bağlı araşdırmalara da rəhbərlik etmişdir.

Alimlər Yerdən 1,6 milyon km orbitdə fırlanan Webb teleskopunu Kuiper qurşağının iki ən böyük məlum obyekti Eris və Makemake üzərində məşq ediblər. JWST uzaq dünyalarda müxtəlif növ elementləri və ya molekulları (su və ya karbon dioksid kimi) aşkar edə bilən xüsusi kameralarla təchiz edilmiş yüksək qabiliyyətli teleskopdur.

Araşdırmalar nəticəsində tapdıqları sürpriz olub. Kuiper qurşağının buzlu kürələri və obyektlərinin erkən Günəş sisteminin yaxşı qorunmuş primitiv qalıqları olduğu düşünülür. Lakin Glein izah edir ki, Eris və Makemake səthlərində müəyyən edilmiş donmuş metan (müvafiq olaraq 9,6 və 6,4 milyard km məsafədə yerləşir) bu molekulların daha yaxınlarda “bişirildiyini” göstərir. Bu aşkarlama bu buzlu qabıqların altında maye və ya qazı səthə itələyə bilən isti interyerlərin mövcudluğuna işarə edir. Nisbətən yeni metan yataqları, aşağıdakı qrafikdə göstərildiyi kimi, bu dünyaların potensial olaraq okeanlara ev sahibliyi edə biləcəyini göstərir (Yupiter ətrafında fırlanan Avropa kimi buzlu peyklərə bənzəyir).

Glein izah edir: "İsti nüvələr həmçinin buzlu səthlərinin altında maye suyun potensial mənbələrini göstərə bilər".

Eris və Makemake mərkəzlərinin yaxınlığındakı istilik mənbəyinin okeanı necə qidalandıra və elementləri səthə itələyə biləcəyini göstərən qrafik. Qrafik: Cənub-Qərb Araşdırma İnstitutu
İki cırtdan planet olan Eris və Makemake-nin necə görünə biləcəyinə dair konseptual tədqiqat. Şəkil: Cənub-Qərb Tədqiqat İnstitutu
Hətta milyardlarla kilometr uzaqlıqda olan bu donmuş dünyaların bəzilərində həyatın potensial olaraq inkişaf etməsi üçün əlverişli şəraitin olması mümkündür, lakin hələ ki, qəti dəlil yoxdur.

Bəlkə də bu kosmik sərhədlərə bir missiyaya başlamağın vaxtıdır. Nəhayət, NASA-nın Plutona (və ondan kənarda) Yeni Üfüqlər missiyası buzlaqlar və su buzundan ibarət dağlar da daxil olmaqla müxtəlif topoqrafiyaya malik mürəkkəb dünyanı ortaya qoydu.

"Yeni Üfüqlər Pluton sisteminə yaxınlaşdıqdan sonra bu kəşflə Kuiper qurşağı dinamik dünyalara ev sahibliyi etmək baxımından təsəvvür etdiyimizdən daha canlı olur" dedi Glein və əlavə edir:

“JWST məlumatlarını geoloji kontekstdə yerləşdirmək üçün bu obyektlərdən birinin yanından uçmaq üçün kosmik gəmi göndərmək barədə düşünməyə başlamaq hələ tez deyil. İnanıram ki, bizi gözləyən möcüzələrə heyran qalacağıq!”

Günəş sistemindəki Neptunun orbitindən kənarda olan Kuiper qurşağını göstərən qrafik. 
James Webb Kosmik Teleskopunun üstün imkanları hansılardır?
NASA, ESA və Kanada Kosmik Agentliyinin elmi əməkdaşlığının nəticəsi olan təsirli JWST dərin kosmosa nəzər salmaq və ilk kainat haqqında yeni məlumatları aşkar etmək üçün hazırlanmışdır. Lakin o, həm də sistemimizdəki planetləri və onların peyklərini, eləcə də qalaktikamızdakı digər maraqlı ulduzları və planetləri öyrənir.

Beləliklə, Webb necə görünməmiş uğur qazanır və çox güman ki, gələcək onilliklər ərzində buna nail olmağa davam edəcək?

Nəhəng güzgü: Uebbin işıq tutan güzgüsünün eni 6,40 metrdir ki, bu da Hubble güzgüsündən iki yarım dəfə böyükdür. Daha çox işıq tuta bilmək Webb-ə daha uzaq obyektləri görməyə imkan verir. Teleskop hətta 13 milyard il əvvəl - Böyük Partlayışdan cəmi bir neçə yüz milyon il sonra yaranmış ulduzlara və qalaktikalara da baxa bilir.

İnfraqırmızı görüntüləmə: Hubble-dan fərqli olaraq, Webb infraqırmızı teleskopdur, yəni o, infraqırmızı spektrdə şəkillər əldə edə bilir. İnfraqırmızı daha uzun dalğa uzunluğuna malikdir və kosmik buludlardan daha asan keçir. Beləliklə, Webb Hubble-ın çata bilmədiyi nöqtələrə çata bilir və heç vaxt görülməmiş kosmik görüntülər təqdim edir.

Uzaq ekzoplanetləri müşahidə edə bilir: Webb teleskopunda bu uzaq aləmlər haqqında anlayışımızda inqilab edəcək spektrometr adlanan xüsusi avadanlıq var. 

Aysun / Demedia.az