Kainatda məlum olan ən parlaq və ən sürətlə böyüyən obyekt...

Avropa Cənub Rəsədxanasının (ESO) Böyük Teleskopundan (VLT) istifadə edən astronomlar 12 milyard işıq ili uzaqlıqda nəhəng parlaq kvazar aşkar ediblər.

Demedia.az xəbər verir ki, bu yeni kəşf edilmiş kvazar həqiqətən rekord qırandır. Onun təkcə öz növünün ən parlaq nümunəsi deyil, həm də indiyədək müşahidə edilən ən parlaq astronomik obyekt olduğu bildirilir. Və o, "indiyə qədər görülmüş ən sürətli böyüyən qara dəlik"lə təchiz edilmişdir.

Əgər doymaz iştahınız olduğunu düşünürsünüzsə, bu yeni kəşf qarşısında heç bir şeysiz qala bilərsiniz. Çünki bu qara dəlik gündə təxminən bir Günəşə ekvivalent bir kütlə udur.

Bu yaxınlarda Nature Astronomy jurnalında dərc olunan bu mühüm kəşfin təfərrüatlarına nəzər salaq.

O, Yerdən o qədər uzaqdır ki, işığının bizə çatması 12 milyard il çəkdi
Qalaktikaların mərkəzindəki superkütləli qara dəliklərin ətrafındakı “akkresiya diskləri” kvazarları kainatın ən parlaq obyektlərinə çevirir. Kvazarlara güc verən qara dəliklər çox güclü şəkildə ətraflarında maddə toplayır və böyük miqdarda işıq yayırlar. Bir qayda olaraq, ən parlaq kvazarlar ən sürətlə böyüyən superkütləvi qara dəlikləri göstərir.

Qara dəliklərin o qədər güclü qravitasiya sahələri var ki, biz onları görə bilmirik. Ancaq parçalanmış ulduzlar kimi maddələr tərəfindən udulmazdan əvvəl əmələ gələn bu 'toplanma diskləri' son dərəcə parlaq ola bilər.

Bu şəkil rekord qıran J0529-4351 kvazarının yerləşdiyi səmanın bölgəsini göstərir. ESO / Rəqəmsal Səma Tədqiqatı
Biz qısaca olaraq kvazarları "superkütləvi qara dəliklərdən qaynaqlanan parlaq və aktiv qalaktika nüvələri" kimi təyin edə bilərik. Bu rekord qıran kvazardakı qara dəliyin kütləsi gündə bir Günəş ekvivalenti ilə böyüyür ki, bu da onu bu günə qədər məlum olan ən sürətlə böyüyən qara dəlik edir.

J0529-4351 adlanan bu kvazar Yerdən o qədər uzaqdır ki, onun işığının bizə çatması 12 milyard il çəkdi, yəni 13,8 milyard illik kainat 2 milyard yaşından bir az əvvəl olduğu kimi görünür.

Avstraliya Milli Universitetinin (ANU) astronomu və Nature Astronomy jurnalında dərc olunan tədqiqatın baş müəllifi Kristian Volf bu mühüm kəşf haqqında belə deyir:

Bu günə qədər məlum olan ən sürətlə böyüyən qara dəliyi kəşf etdik. Kütləsi 17 milyard Günəş ölçüsündədir və gündə bir Günəşdən bir qədər çox udur. Bu, onu kainatda məlum olan ən parlaq obyekt edir.

Qara dəliyə doğru disk şəklində çəkilən material o qədər enerji yayır ki, J0529-4351 Günəşdən 500 trilyon dəfə parlaqdır. ANU-nun PhD tələbəsi və həmmüəllifi Samuel Lai dedi: “Bütün bu işıq diametri yeddi işıq ili olan isti yığılma diskindən gəlir. "Bu, Neptunun orbitindən 15 min dəfə böyük olan kainatdakı ən böyük toplanma diski olmalıdır" deyir.

Bu böyük məsafədə biz J0529-4351-i təfərrüatı ilə görə bilmərik, lakin onun həmkarları bizə bəzi güclü ipucular verir. "Bu, 10.000 dərəcə Selsi temperaturu, hər yerdə şimşək çaxması və bir saniyədə Yer kürəsini dövrə vuracaq qədər sürətlə əsən küləkləri olan nəhəng bir maqnit fırtına hüceyrəsinə bənzəyir" dedi Wolf.

“Bu fırtına hüceyrəsinin eni yeddi işıq ilidir ki, bu da Günəş sistemimizdən qalaktikadakı növbəti ulduz Alpha Centauriyə qədər olan məsafədən 50 faiz çoxdur.”

İnanılmaz parlaqlığına görə 40 ildən çox gizləndi
Həmmüəllif Kristofer Onken, "Yüzlərlə daha az təsir edici kvazarları bildiyimiz halda, onların indiyə qədər naməlum qalması təəccüblüdür" dedi. "İndiyə qədər o, sözün əsl mənasında bizim gözümüzün içinə baxırdı" deyir. Onken əlavə edir ki, bu obyekt 1980-ci ilə aid ESO Schmidt Southern Sky Survey-in görüntülərində görünüb, lakin onilliklər ərzində kvazar kimi aşkar edilməyib.

Kvazarların tapılması səmanın böyük ərazilərindən dəqiq müşahidə məlumatları tələb edir. Əldə edilən məlumat dəstləri o qədər böyükdür ki, tədqiqatçılar onları təhlil etmək və kvazarları digər göy cisimlərindən fərqləndirmək üçün tez-tez maşın öyrənmə modellərindən istifadə edirlər. Lakin bu modellər mövcud məlumatlar üzərində öyrədildiyi üçün potensial namizədləri əvvəllər məlum olanlara oxşar obyektlərlə məhdudlaşdırırlar. Məsələn, proqram obyekti Yerdən çox da uzaq olmayan ulduz kimi təsnif edə bilər.

Gaia kosmik teleskopundan istifadə edilərək aparılan araşdırmada süni intellekt proqramları məlum kvazarlar üzərində öyrədildi və digər nümunələrdən bu qədər uzaqda olan obyekti müəyyən edə bilmədi. Gaia-dan alınan məlumatların avtomatlaşdırılmış təhlili J0529-4351-i kvazar olmaq üçün çox parlaq olaraq qəbul etdi və əvəzinə ulduza işarə etdi. Müəlliflər "Qaia spektrinə baxan insan astronomu ilk baxışdan kvazarı və qırmızı sürüşməni fərq edərdi" dedi.

Avstraliyadakı Siding Spring Rəsədxanasında 2,3 metrlik teleskopun müşahidələrindən istifadə edən tədqiqatçılar bu səma cismini çox uzaqda yerləşən kvazar kimi müəyyən ediblər. Lakin bunun indiyə qədər müşahidə edilən ən parlaq kvazar olduğunu aşkar etmək üçün daha böyük teleskop və daha həssas alətlə ölçmələr aparmaq lazım idi. ESO-nun Çili Atakama səhrasında yerləşən VLT-də yerləşən X-atıcı spektroqraf bu mühüm məlumatları təqdim etdi.

Aysun / Demedia.az