Pluton planetdir, ya yox?

Düz 94 il əvvəl, 18 fevral 1930-cu ildə amerikalı astronom Klayd Tombaugh tərəfindən kəşf edilən bu kiçik planet, Mikki Mausun simpatik iti ilə eyni adı daşıdığına görə tez bir zamanda hamının sevgisini qazandı.

Demedia.az xəbər verir ki,  günəş sistemimizdə indi doqquz planet var idi.

Sonra 2006-cı ildə CalTech astronomiya professoru və "Mən Plutonu necə öldürdüm və o, niyə buna layiq idi" kitabının müəllifi Mayk Braun "partiyanı çökdürdü" və onu planet statusundan məhrum etdi. O gündən elm və populyar mədəniyyət dünyası Plutonun taleyini müzakirə edir.

Plutonun kosmik statusunun "ləğv edilməsindən" 18 il keçir
24 avqust 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı (IAU) Günəş sistemində planet olmağın əsas şərtlərini müəyyən etdi. Bu tərifə görə, Pluton öz bölgəsini təmizləyə bilmədiyi üçün planet statusundan çıxarıldı və 'Cırtdan Planetlər' sinfinə daxil edildi.

Plutonun planet statusu şübhə altına alınmağa başlayandan 18 il keçdi, lakin bu məsələ hələ də həll olunmamış görünür.

Qrafik: NASA
Plutonun kəşfinin 94-cü ildönümünü qeyd etmək üçün National Geographic qrupu da NASA Kennedi Kosmik Mərkəzindən təqaüdçü fizik Mayk Braun və Florida Universitetinin Mikroqravitasiya Araşdırma Mərkəzindən fizik Philip Metzger ilə bir araya gələrək məsələni hər iki tərəflə müzakirə etdilər. .

Burada iki fərqli tərəfdən ekspert rəyləri var.

Necə oldu ki, "Bəli, bu bir planetdir" və "Xeyr, bu deyil" kimi fikirlərə sahib oldunuz?

Mike Brown: Caltech-ə gəldiyimdən bəri mənim əsas tədqiqat istiqamətlərimdən biri Pluton kimi xarici Günəş Sistemi və Kuiper qurşağındakı obyektlər olub. 2000-ci illərin əvvəllərində apardığım tədqiqat Pluton ölçülü obyektlər, yəni 'cırtdan planetlər' üzərində ilk geniş miqyaslı layihə idi. Yeri gəlmişkən, "cırtdan planet" axmaq bir termindir.

Necə?

Çünki bu, lazımsız yerə çaşqınlıq yaradır. Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı (IAU) bu termini yaratmazdan əvvəl biz bu cür kiçik, lakin dairəvi cisimləri təsvir etmək üçün “planetoid” sözündən istifadə edirdik və bu, daha yaxşı sözdür. Plutonun cırtdan planet adlandırılmasının yeganə səbəbi (planet statusu ləğv edildikdən sonra) bu ifadənin "Pluton tərəfdarları" tərəfindən sıxışdırılmasıdır (planet olub-olmaması ilə bağlı səs almaq ümidi ilə). Sonradan səsvermə böyük əksəriyyəti rədd edildi, lakin biz bu absurd bəyanatla qaldıq. Bunun üçün Pluton tərəfdarlarını günahlandırıram.

Filip Metzger: Deyə bilərik ki, çoxlu cırtdan planetlər var və bu cırtdan planetlər Kuiper qurşağındadır. Amma məsələ ondadır ki, Plutonun reytinqinin aşağı salınması üçün səsvermə səhv olub. IAU-nun bu səsverməni keçirmək hüququ yox idi. Bunu edəndə öz nizamnamələrini pozdular. Biz iddia edirik ki, Pluton heç vaxt planet olmaqdan əl çəkməyib, çünki taksonomiya elmin bir hissəsidir və mühüm olan elm adamlarının istifadə etdiyi və faydalı hesab etdiyi təsnifatdır.

Bəlkə də planet statusu meyarlarından başlamalıyıq.

Philip Metzger: 2006-cı ildə IAU qərara gəldi ki, ilk növbədə, bir planet birbaşa ulduzun ətrafında dövr etməlidir. Məsələn, buna görə Ay planet ola bilməzdi, halbuki Yer əsas planet idi. İkincisi, onlar dedilər ki, o, qravitasiya ilə dairəvi formaya məcbur etmək üçün kifayət qədər böyük olmalıdır ki, buna bizim “qravitasiya dairəviliyi” deyirik. Üçüncü şərt (Pluton kimi cisimləri aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu) orbitinin ətrafını digər cisimlərdən təmizləmək üçün onun cazibə qüvvəsi baxımından üstünlük təşkil etməsi idi.

Mayk Braun: 2000-ci illərin əvvəllərində rəqəmsal kameralar çox yaxşılaşmağa başladı və biz nəhayət birdən çox fotoşəkil çəkə bildik. Beləliklə, biz ən böyük, ən parlaq, ən cırtdan planetləri, o cümlədən Plutona meydan oxuyan planeti kəşf etdik: Plutondan daha böyük olan Eris. Birdən işlər dəyişməyə başladı. Ya yeni planetlər əlavə etməli, ya da artıq planet olmayan obyektləri çıxarmalı idin. Əgər bu gün Pluton kəşf edilsəydi, heç kim onun planet olduğunu söyləməzdi.

Biz simmetriya ilə çox məşğuluq? Hamımız 9 planetlə böyümüşük və 8 və ya sonsuz sayda planet düşüncəsi bizi narahat edir?

Mayk Braun: Sehrli rəqəm yoxdur. Sadəcə olaraq, astronomlar Plutonun hazırda planetlər haqqında bildiklərimizə uyğun gəlmədiyini qəbul etməli olublar. Plutonun planet olaraq qalmasını istədikləri üçün planetin tərifini dəyişdirməyə çalışdılar. Lakin onların tərifi günəş sistemimizə daha 200 planet əlavə edərdi. Pluton tərəfdarı olan bu qrupda isə NASA-nın Pluton missiyasında iştirak etmiş insanlar üstünlük təşkil edir. Missiya başlayanda Pluton planet idi. Onlar missiyanı başa vurduqda, yox idi.

Aysun / Demedia.az