2024-ü xüsusi edən hadisə...
2024-cü il xüsusi bir ildir. 2020-ci il də xüsusi il oldu. Eynilə, 2028-ci il də xüsusi bir il olacaq. Haradan? Çünki onların hamısı sıçrayış illəridir...
Demedia.az xəbər verir ki, yaxşı xatirələri olanlar və dərsdə mühazirə dinləyənlər :) xatırlayacaqlar: Yerin Günəş ətrafında bir tam inqilabına “il” deyilir. Bir il 365 gün 6 saat davam edir. Bu 6 saat toplanır və dördüncü ilin sonunda 24 saata, yəni 1 günə qədər əlavə olunur. Bu əlavə gün hər dörd ildən bir fevral ayının sonuna əlavə edilir. Fevral ayının 29 gündən ibarət olduğu illərə sıçrayış illəri deyilir.
Beləliklə, sıçrayış ilinin tarixini bilirsinizmi?
Bu təcrübənin mənşəyi Qədim Romaya gedib çıxır. Əslində, o dövrdə bir təqvim ili 355 gün davam edirdi. Çünki təqvimin əsasını Ayın dövrləri və fazaları təşkil edirdi.
Zaman keçdikcə romalılar qəribə bir şeyin fərqinə vardılar: Aylar və fəsillər uyğun gəlmirdi.
Bu problemi aradan qaldırmaq üçün təqvimə Mercedonius (həmçinin Mercedinus, Interkalaris və ya Intercalaris də deyilir) adlı bir ay əlavə edildi. Nəticədə bir il 355 gün, növbəti il isə 377-378 gün olmuşdur. Bu sifariş qısa-uzun-qısa-uzun kimi davam etdi.
(Bu gün istifadə etdiyimiz təqvimlə) Eramızdan əvvəl 45-ci ildə Roma İmperatoru Yuli Sezar öz hakimiyyəti altında olan ölkələrdə Günəş təqvimindən istifadə etmək qərarına gəldi. Bu təqvim Qədim Misirlilərin istifadə etdiyi təqvim əsasında hazırlanmışdır. Bu təqvimdə Yerin Günəş ətrafında hərəkətini təmin etmək üçün hər dörd ildən bir fevral ayına əlavə bir gün əlavə edilirdi.
Sezarın təqdim etdiyi təqvim bu gün də onun adını daşıyan Julian təqvimi kimi tanınır.
Lakin bu dəyişiklik kifayət etmədi. Zaman keçdikcə insanlar anladılar ki, Yerin Günəş ətrafında fırlanması 365,25 gün deyil, 365,24219 gün çəkir (yəni 365 gün 5 saat 49 dəqiqə 1,1 saniyə). Ona görə də hər dörd ildən bir təqvimə 1 gün əlavə etmək əslində lazım olduğundan bir az daha çox düzəliş etmək demək idi.
1582-ci ildə Papa XIII Qriqori kiçik bir dəyişiklik nəzərdə tutan sərəncam imzaladı. Dörd ildən bir sıçrayış ilinin tətbiqi davam edəcək, lakin 1700 və ya 2100 kimi 100-ə bölünən "əsr illəri" adlanan illər sıçrayış illəri olmayacaq. Bunun istisnası 400-ə bölünən illər idi (məsələn, 2000).
Qarışıq görünsə də, Papa Qriqorinin etdiyi bu incə tənzimləmə sayəsində təqvimin Yerin fırlanması ilə sinxronizasiyası daha dəqiq oldu. Həmin gündən təqvim Qriqorian təqvimi kimi tanınmağa başladı.
Sıçrayış illəri olmasaydı nə olardı?
Təqvimdə bu kiçik düzəlişlər edilməsəydi, fəsillər zamanla yerdəyişəcək və bu gün bildiyimiz sabit tarixlərdə bərabərlik və gündönümü baş verməzdi. İyul ayı və qış havası yaşandığı üçün təqvim göstərdiyindən fermerlər əkin və biçin vaxtlarını hesablaya bilmirdilər.
Dünyada istifadə olunan müxtəlif təqvimlər vaxtı müxtəlif yollarla izləyir. Məsələn, həm Aya, həm də Günəşə görə təşkil edilən yəhudi təqvimi 19 illik dövrü olan böyük bir tapmacaya bənzəyir. Xüsusi qeyd etmələrin lazımi vaxtda baş verməsini təmin etmək üçün bu təqvimə arabir sıçrayış ayı əlavə edilir.
Hicri təqvimi daha fərqlidir. Ayın fazalarını izləyən bu təqvimə əlavə günlər əlavə edilmir. Qəməri il cəmi 355 gün olduğu üçün hicri təqvimdəki mühüm tarixlər Şəmsi təqvimindən hər il 10-11 gün tez keçir.
Məsələn, Ramazan ayı hicri təqvimlə doqquzuncu aydır. Ramazan ayı bu il martın 11-dən aprelin 9-dək davam edəcək. 2025-ci ildə martın 1-dən 29-a qədər, 2026-cı ildə isə fevralın 18-dən martın 19-dək davam edəcək.
Astronomiya elmi ətrafımızda baş verən hadisələri səmada baş verən hadisələrlə əlaqələndirərək gündəlik həyatımızı mənalandırmağın bir yolu kimi ortaya çıxdı. Sıçrayış ili anlayışı həm də insanların qədim zamanlardan bəri xaotik görünən şəraitdə asayişi necə qoruyub saxlamağa müvəffəq olmasının gözəl nümunəsidir.
Qədim astronomların və uzaqgörənlərin yaradıcı ideyalarından doğan sadə, lakin təsirli alətlər ətrafımızdakı dünyanı dərk etmək üçün ilk baxışları təmin etdi. O qədər ki, bəzi qədim üsullar, məsələn, astrometriya və astronomik obyektlərin siyahıları bu gün də yaşayır.
Aysun / Demedia.az
