Bu ulduz görün nə edir - İNANILMAZ

Astronomlar səthində metal çapıq olan qəribə ağ cırtdan ulduz aşkar ediblər. Və bu iz qatil ulduzun öldürdüyü bədbəxt planetin son qalıqları ola bilər.

Demedia.az xəbər verir ki, yerdən təxminən 63 işıq ili uzaqlıqda yerləşən bu ağ cırtdan ulduza tədqiqatçılar tərəfindən WD 0816-310 adı verilib.

Ulduz ömrünün sonuna çatdıqda ağ cırtdana çevrilir və onunla doğulan planetləri uda bilir. Əvvəllər ağ cırtdanlar tərəfindən parçalanan və istehlak edilən planetlərin və ya asteroidlərin hissələrinin səthə bərabər şəkildə yayıldığı güman edilirdi. Lakin Çilidəki Avropa Cənub Rəsədxanasında böyük teleskopla aparılan bu müşahidə ölü ulduzun səthində qeyri-adi bir işarə aşkar etdi.

The Astrophysical Journal Letters-də dərc edilən tapıntılar, 'yemək qalıqlarının' güclü maqnit sahələri ilə sabitləndiyini və səthdə tünd metal bir xətt meydana gətirdiyini ortaya qoyur.

Araşdırma məqaləsinin müəlliflərindən biri olan Dr. John Landstreet 1970-ci ildə ilk maqnit ağ cırtdanı kəşf edən komandanın üzvüdür. “Təəccüblüdür ki, material nəzəriyyənin proqnozlaşdırdığı kimi ulduzun səthində bərabər paylanmamışdı. “Əvvəllər belə bir şey görülməyib” deyir.

Ağ cırtdan nədir?

Qısaca ağ cırtdanları ölü ulduzun qalıqları kimi təyin edə bilərik. Kütləsi Günəşinkinin onda biri ilə səkkiz misli arasında olan ulduzların nüvə sintezi üçün lazım olan yanacağı tükəndikdə əmələ gəlir. Və bu baş verdikdə, xarici təbəqələr meyvənin qabığı kimi soyulur; Zamanla soyuyan yığcam, sıx və ağ nüvə yaranır.

Ulduz öləndə daha ağır elementlər mərkəzə doğru hərəkət edir, hidrogen və ya helium kimi yüngül elementlər isə xarici təbəqəyə doğru yüksəlir. Günəşimizin təxminən 5 milyard il sonra ağ cırtdana çevriləcəyi gözlənilir.

“Publications of the Astronomical Society of the Pacific” jurnalında dərc olunan araşdırmaya görə, Günəş də daxil olmaqla, Süd Yolunda olan ulduzların təxminən 97 faizinin taleyi belədir. Bununla belə, bu ultra sıx topların tərkibi və quruluşu bir çox cəhətdən sirli olaraq qalır.

Planetlər və ya asteroidlər kimi göy cisimləri ağ cırtdana yaxınlaşdıqda onlar parçalanaraq dağıntı diski əmələ gətirirlər. Bu materialın bir hissəsi cırtdan tərəfindən udulduqda onun səthində bəzi kimyəvi elementlərin izləri qala bilər.

Tədqiqatçılar qeyd etdilər ki, WD 0816-310 öz oxu ətrafında fırlandıqca teleskop tərəfindən aşkar edilən metallar sürətlə dəyişərək ağ cırtdanın maqnit sahəsindəki dəyişikliklərə uyğun gəlir. Ağ cırtdanın səthinə bərabər şəkildə yayılmaq əvəzinə, metallar müəyyən bir ərazidə cəmlənmişdir. Tapıntılar göstərir ki, qütb maqnit sahəsi udulmuş cismin metal qalıqlarını qütblərdən birinə “axır” və arxasında çapıq qalır.

London Universitet Kollecinin astrofizika professoru, tədqiqatın həmmüəllifi Cey Farihi, "Biz bu metalların təxminən 500 kilometr enində və Günəş sistemindəki ikinci ən böyük asteroid olan Vesta ölçüsündə bir obyektdən əmələ gəldiyini aşkar etdik" dedi.

Şimali İrlandiyadakı Armaq Rəsədxanasının astronomu Stefano Bagnulo, tədqiqatın aparıcı müəllifi, "Bəzi ağ cırtdanların planet sistemlərinin hissələrini yamyam etdiyi hamıya məlumdur" dedi. "Biz indi maqnit sahəsinin bu prosesdə mühüm rol oynadığını və səthdə çapıq əmələ gətirdiyini kəşf etdik", - o, tədqiqatın əhəmiyyətini ümumiləşdirir. Komanda əmindir ki, buxarlanan material ağ cırtdanın maqnit sahəsi ilə ionlaşır və maqnit qütblərinə doğru yönəlir.

Bu cür müşahidələrin gücündən istifadə etməklə astronomlar Günəş sistemindən kənarda digər ulduzların ətrafında fırlanan ekzoplanetlərin kütləvi tərkibini aşkar edə bilərlər. Bu mühüm iş həm də öz Günəş sistemimizin taleyi haqqında proqnoz verir. O, həmçinin ulduzun həyat dövrünün son mərhələlərindəki dinamik təbiətini işıqlandırır və onun “öldükdən” sonra da nə qədər aktiv qaldığını göstərir.

Aysun / Demedia.az