İlk ulduzlarla bağlı sirr - Bu buluda əsasən...
Kainatdakı metalların əksəriyyətinin ölü ulduzların partlaması nəticəsində əmələ gəldiyini nəzərə alan elm adamları ortaya çıxan ilk ulduzların demək olar ki, tamamilə hidrogen və heliumdan ibarət olduğunu iddia edirlər.
Demedia.az xəbər verir ki, çünki Böyük Partlayışda əmələ gələn ibtidai maddənin əksəriyyəti bu iki elementdən ibarət idi.
Bu, açıq-aydın yaxşı fikirdir. Amma problem ondadır ki, əvvəllər heç kimin bu tip ulduzu görmək şansı olmayıb.
Bununla belə, NASA, ESA və Kanada Kosmik Agentliyinin üzvlərindən ibarət bir qrup James Webb Kosmik Teleskopundan istifadə edərək, bu mövzuda bir ipucu tutmuş ola bilər. Onlar bu yaxınlarda 13,8 milyard illik kainatda cəmi 430 milyon il yaşı olan GN-Z11 adlı qalaktikanın ətrafındakı halqada cəmləşmiş helium sahəsini araşdırdılar. Möhtərəm elm jurnalı Astronomy & Astrophysics-də dərc olunacaq tədqiqat müasir astrofizikada ən mühüm kəşflərdən birinə səbəb ola bilər.
Kembric Universitetinin tədqiqat rəhbəri Roberto Maiolinonun sözlərinə görə, heliumdan başqa heç nəyin görünməməsi bu sahənin tamamilə “təmiz” olması deməkdir.
Nəzəriyyəyə görə, elm adamları ilk kainatın nəhəng qalaktikalarının ətrafında belə yığınlar tapacağını gözləyirdilər. Maiolinonun fikrincə, bu təmiz qaz çoxluqları dağılaraq erkən kainatda yalnız qazdan ibarət ulduzlar olan Population III tipli ulduz qruplarını meydana gətirir.
Onu da qeyd etməliyik ki, III populyasiya tipli ulduzlar dedikdə, metallar əmələ gəlməmişdən əvvəl yalnız bu ilk elementlərdən əmələ gələn nəzəri ulduzlar nəzərdə tutulur (E.N.: “Metal”, astronomik termin kimi, helium elementindən daha ağır olan bütün elementləri nəzərdə tutur.). Bu ulduzların olduqca böyük, parlaq və isti olduğu düşünülür.
Alimlər ilk kainatda mövcud olan çox uzaq qalaktika olan GN-z11 ətrafında ilk nəsil ulduzların mövcudluğuna dair sübutlar tapıblar.
Bu ulduzların niyə “Üçüncü Əhali” olaraq təsvir edildiyi hekayəsini izah edək: 1940-cı illərdə ulduzlar iki əsas kateqoriyada araşdırılırdı. Metalla zəngin olanlar və olmayanlar. Ancaq belə çıxır ki, hətta "zəngin olmayan" ulduzlarda da Böyük Partlayışdan qalan ilkin qazdan daha çox metal var.
Buna görə də astronomlar hələ “görünməmiş” üçüncü tip ulduz populyasiyasının olduğunu düşünməyə başladılar. Bu ulduzların tamamilə Böyük Partlayışdan qalan materialdan ibarət olduğu düşünülürdü.
Biz əslində ulduz nüvələrini "element fabrikləri" kimi düşünə bilərik. Məsələn, bədənimizdə və Yerdəki canlıların əksəriyyətində olan karbon elementi ulduzların nüvələrində əmələ gəlir. Sonra bu ulduzların bəziləri fövqəlnova kimi partlayır və bu elementləri bütün kainata səpələyir. Bu ulduz nüvələri sümüklərimizdəki kalsium və qanımızdakı dəmir kimi bütün elementlərin mənşəyidir.
James Webb Kosmik Teleskopu kainatı yaradan ilk ulduzları və qalaktikaları öyrənmək üçün qurulmuşdur.
Astronomiya sahəsində “uzağa baxmaq” hərfi mənada “keçmişə baxmaq” deməkdir. Çünki işığın və digər radiasiya növlərinin bizə çatması üçün vaxt lazımdır. James Webb Kosmik Teleskopu infraqırmızı dalğa uzunluqlarında görünməyən işığı aşkar edə bildiyi üçün kainatın çox erkən mərhələlərini tədqiq edə bilir. Bir sözlə, görünən işıq kosmosdakı toz və qaz səbəbindən tədricən sönərkən, infraqırmızı işıq bu maneələri dəf edə bilir.
Aysun / Demedia.az
