Ölmüş ulduzun çürümə halı... - Kosmosda nə baş verir?

Təxminən 11 min il əvvəl nəhəng bir ulduz qəfildən partladı. Amma onun cəsədi hələ də oradadır...

Demedia.az xəbər verir ki, Çilinin yüksək dağlarında yerləşən Milli Elm Fondunun Víctor M. Blanco Teleskopunda quraşdırılmış güclü kameradan istifadə edərək, astronomlar bu kosmik partlayışdan qalan "Vela Supernova qalıqlarının" yüksək detallı şəklini çəkiblər. İndi qaz halında buraxılan və kosmosa genişlənən bir təbəqə var.

ABŞ və digər ölkələrdə böyük teleskoplara nəzarət edən NSF-nin NOIRLab bölməsindən verilən açıqlamada, "Vela Supernova Remnant bir vaxtlar mövcud olmuş nəhəng bir ulduzun xəyalıdır" deyilir.

Ulduzun qalığı kosmosa genişlənməyə davam etdiyi üçün ümumilikdə nəhəngdir. Qalan bu mavi və sarı qazdan ibarət "lentlər"dir.

NOIRLab məlumat paylaşdı ki, “Vela Supernova Qalığı, demək olar ki, 100 işıq ilini əhatə edən və gecə səmasında tam Ayın diametrindən 20 dəfəyə qədər olan nəhəng bir formasiyadır”.

Bununla belə, partlayışın qalıqları 800 işıq ili uzaqdadır. Buna görə də bu səviyyəli detalları çəkmək üçün güclü teleskop və kamera lazım idi. Bu səbəbdən diametri təxminən 1 metr olan linzaya malik DECam (Dark Energy Camera) istifadə edilmişdir.

Kosmik mənzərə o qədər genişdir ki, aşağıda vurğulanan şəkildə Vela Supernova Qalığının təsviri arasında ulduz çoxluğu və digər dumanlıqlar da müəyyən edilmişdir. Ulduzun çoxdan partlaması nəticəsində yaranan şok dalğası da diqqətəlayiqdir.

Güclü Qaranlıq Enerji Kamerası 11.000 il əvvəl partlamış nəhəng ulduzun qalıqlarını çəkib. Kredit: CTIO / NOIRLab / DOE / NSF / AURA // Şəkil Emalı: T.A. Rektor (Alyaska Ankoric Universiteti / NSF-nin NOIRLab) / M. Zamani və D. de Martin (NSF-nin NOIRLab)
DECam əvvəlcə qaranlıq enerji tədqiqatları üçün nəzərdə tutulmuşdu, lakin sonradan daha çox istifadə olunmağa başladı. İndiyə qədər istehsal edilmiş ən güclü geniş sahəli təsvir alətlərindən biri olan DECam Vela Supernova Remnantının bu şəkli ilə öz imkanlarını sübut edir. Space.com-un verdiyi məlumata görə, bu, 1,3 giqapiksel (1,3 milyard piksel) ölçüsü ilə bu günə qədər kamera tərəfindən yayımlanan ən böyük görüntüdür.

Ulduz partlayışları kosmosun son dərəcə vacib hissəsidir. Böyük ulduzlar özlərinə yıxılmadan əvvəl; Öz nüvəsindəki böyük təzyiqlə heliumu karbona çevirir və minlərlə ildən sonra karbon və heliumu birləşdirərək oksigen çıxarır, sonra isə dəmir (qanımızın mühüm tərkib hissəsi) kimi metallar əmələ gətirir.

Nəticədə meydana gələn partlayış bu həyati elementləri bütün kainata yayır. Sonrakı günəş sistemləri və planetlər bu yeni yaranan materiallardan faydalanır.

Bəzən çökən ulduzlar o qədər böyük qara dəliklər yaradır ki, hətta işıq belə qaça bilmir və o qədər güclü cazibə qüvvəsinə malikdir. Bəzən o, neytron ulduzu adlanan son dərəcə sıx bir obyektə çevrilir. Şəkər kubu böyüklüyündə olan bu son dərəcə sıx maddənin sadəcə bir parçası 1 milyard ton ağırlığındadır.

11 min il əvvəl baş vermiş bu ulduz çökməsi elə bir ulduz yaratdı ki, astronomlar “Vela Pulsar” adını verdilər. Şəklin aşağı sol hissəsində bu kiçik, lakin güclü ulduzun yerini görə bilərsiniz.

Bəli, əziz oxucular, kosmos həmişə olduğu kimi “hardkor” olmaqda davam edir.

Aysun / Demedia.az