"Ölən" ulduz - Kosmosda nələr baş verir?
Göyə baxdığımızda tez-tez görə biləcəyimiz Orion Bürcünün üzvü olan Betelgeuse, Yerdən təxminən 700 işıq ili uzaqdadır.
Demedia.az xəbər verir ki, tezliklə supernova kimi partlaması gözlənilən ulduz 30 işıq ili uzaqda olsaydı, o, fövqəlnova kimi partlayaraq Yerdəki bütün həyatı bitirə bilər.
Son radio astronomiya araşdırmalarına görə, 2019-cu ildə çox zəifləyən Betelgeuse (E.N.: Ulduzlar fövqəlnova kimi partlamadan əvvəl qaralır) öz oxu ətrafında saniyədə 5 kilometr sürətlə fırlanırdı. Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) tərəfindən aparılan müşahidələrlə bağlı ən böyük problem Betelgeuse yaşındakı ulduzların nəzəri olaraq maksimum fırlanma sürətinin ən azı iki böyüklük daha aşağı olması idi.
Yeni araşdırma bu problemi həll etməklə yanaşı, maraqlı nəticə də verir: Betelgeuse səthi o qədər mobildir ki, onun “sürətlə fırlanması” illüziyası yaradır.
Ulduzların fırlanması ulduzun əks tərəflərindən gələn işıq fərqlərini diqqətlə təhlil etməklə ölçülür. Ulduzun baxdığımız istiqamətə doğru hərəkət etdiyi tərəfdən gələn işıq işıq spektrində maviyə doğru hərəkət edir, bizdən uzaqlaşan tərəf isə qırmızıya doğru dəyişir.
Bu mavi/qırmızı yerdəyişmə nisbətini ölçməklə alimlər ulduzun nə qədər sürətlə fırlandığını deyə bilərlər. Ən azı daha "hərəkətsiz" ulduz, əlbəttə. Betelgeuse ilə bağlı problem onun çox sakit bir ulduz olmamasıdır. Ulduz həyatının "qırmızı supernəhəng" mərhələsini yaşayır. Beləliklə, nüvə yanacağı tükənmək üzrədir və nəhəng bir ölçüyə çatmışdır. İsti materiallar baloncuklar kimi şişir, soyuyur və geri düşür.
Əslində, təsvir etdiyimiz eyni şey bizim Günəşimizdə də baş verir. Bu Texas ölçülü "inflyasiya sahələri" Günəşdə meydana gəlsə də, Betelgeuse-də bu sahələr Yerin Günəş ətrafındakı orbiti qədər böyük ola bilər.
Almaniyadakı Maks Plank Astrofizika İnstitutundan astrofizik Jing-Ze Ma-nın rəhbərlik etdiyi qrup tərəfindən aparılan araşdırmada, müşahidələrdə bu inflyasiya sahələrinin “ultra sürətli fırlanma” kimi yanlış təqdim edilmiş ola biləcəyi müəyyən edilməyə çalışılıb. Komanda 3D-də Betelgeuse kimi qırmızı supernəhəng ulduzları modelləşdirdi.
Simulyasiyalarda böyük şişkinlik sahələri müşahidə edilərkən, nəticələr ALMA-nın apardığı müşahidələrin nəticələri ilə müqayisə edilmişdir. ALMA-nın bu inflyasiya sahələrini müşahidə etmək qərarı olmasa da, simulyasiyanın nəticələri qətnamə azaldıqda ultrasürətli fırlanmaya bənzəyir.
Bu nəticələr Betelgeuse-nin super sürətli fırlanmadığını sübut etməsə də, əlimizdə olan məlumatlarla qəti bir nəticəyə gəlməyin çətin olduğunu göstərir. Daha yüksək dəqiqlikli müşahidələr aparıldıqca, ulduz haqqında daha aydın məlumat əldə edə biləcəyik.
Aysun / Demedia.az
