Niyə biz bitkiləri əvvəlki kimi həzm edə bilmirik?
Xüsusilə Qərbdə yayılmış emal edilmiş qidalardan ibarət pəhriz nümunələri lif baxımından çox zəifdir. Bu yaxınlarda dərc edilmiş bir araşdırma, bunun insan bağırsaqlarının bitkiləri həzm etmə üsulunu kökündən dəyişdirdiyini göstərdi.
Demedia.az xəbər verir ki, tərəvəz və meyvələr qədim zamanlardan insan qidasının mühüm elementi olmuşdur. Lakin alimlər planetimizdə ən çox yayılmış üzvi birləşmə və bitkilərin hüceyrə divarlarını əhatə edən davamlı maddə olan sellülozun necə həzm olunduğunu yeni anlamağa başlayırlar.
Mövcud araşdırmalar zamanı məlum olub ki, insan bağırsağında gizlənən bəzi əvvəllər aşkar edilməmiş mikroblar sellülozu parçalaya bilir.
2003-cü ilə qədər onu poza bilməyəcəyimizi düşünürdük
Uzun illər insan orqanizminin inək, at və qoyun kimi ot yeyən heyvanlardan fərqli olaraq sellülozu parçalaya bilmədiyi güman edilirdi. Bu inanc 2003-cü ildə insan bağırsaqlarında yaşayan bakteriyaların bu lifləri həzm edə bildiyini ortaya çıxaran araşdırma ilə alt-üst edildi.
Hazırkı araşdırmada eyni bakteriyaların genlərindən başqa oxşar bakteriyaların olub-olmadığını görmək üçün istifadə edilib. Müxtəlif dövrlərdən və bölgələrdən olan insanların bağırsaq mikrobiomlarını yoxlamaq üçün nəcis nümunələri hərtərəfli təhlilə məruz qalıb. Nəticələr göstərdi ki, bizim kənd heyvanları ilə heç vaxt bildiyimizdən daha çox ortaq cəhətlərimiz var.
Araşdırma bağırsaqlarımızda indiyə qədər varlığından xəbərsiz olan bir çox növ sellüloza yeyən mikrobların olduğunu ortaya qoydu. Bu növlərdən biri xüsusi olaraq gövşəyən dırnaqlılar, digəri primatlar, digəri isə insanlarla əlaqələndirilir.
Bizim əcdadlarımızın tam bağırsaqları olub, amma müasir insanların bağırsaqları yoxdur.
Selülozun həzmində fəaliyyət göstərən genləri daşıyan bu bakteriyaların hər üçü Ruminococcus cinsinə aiddir. Artıq məlum idi ki, Ruminococcus bakteriyasının bəzi ştamları həm sağlam, həm də qeyri-sağlam insan bağırsaqlarında olur.
Hər üç növ mikrob ovçu-yığıcılardan, kənd əhalisindən və 1000-2000 il əvvəl yaşamış insanların nəcis nümunələrində çox idi. Lakin müasir, sənaye cəmiyyətlərində yaşayan populyasiyalardan götürülmüş nümunələrdə eyni bağırsaq mikrobları "qeyri-adi dərəcədə nadirdir".
İsrailin Negev şəhərindəki Ben-Qurion Universitetindən mikrobioloq Sarah Morais başçılıq etdiyi araşdırmanın müəllifləri “Science” elmi jurnalında dərc olunan məqalədə “Bu tapıntılar bir araya gələndə insanda yaşayan növlər belə nəticə verir. bağırsaqlar azalır. Bu, qərbləşmiş həyat tərzinə doğru tendensiyadır.” “Ola bilsin ki, kəmər ona təsir edib”.
Tədqiqatçıların fikrincə, bitki liflərindən məhrum olması nəticəsində bağırsaqlarda Ruminococcus mikroblarının sayının azalması mümkündür. Ehtimal olunur ki, bu növlərin nəsli kəsilməsi müasir şəhər sakinlərinin metabolik sağlamlığının pisləşməsinə hansısa şəkildə töhfə verib.
Bu ehtimalı araşdırmaq lazımdır. Bununla belə, Morais və həmkarları qeyd etdilər ki, pəhriz əlavələri və xüsusi probiyotiklər vasitəsilə bu növlərin insan bağırsağına yenidən introduksiyası və zənginləşdirilməsi potensialı var.
Biz gövşəyən heyvanları əhliləşdirən zaman onların bakteriyalarını da götürmüşdük
Bu gün aparılan bəzi digər tədqiqatlar göstərir ki, sənayeləşmiş cəmiyyətlərdə mövcud lif qəbulu qaydaları çox aşağıdır və bu, insan sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.
Bitki lifləri kimi selüloz əlavələrinin bağırsaq mikroblarını, immun reaksiyalarını və gen ifadəsini dəyişdirmək də daxil olmaqla müxtəlif sağlamlıq faydaları təmin edə biləcəyi təklif olunur.
Lakin bu sahə hələ də kifayət qədər öyrənilməyib. Əlaqələr perspektivli görünsə də, əsas mexanizmlər hələ də müəmmalı olaraq qalır.
Bu yaxınlarda dərc edilmiş araşdırma, keçmişdə insan bağırsağının sağlamlığında mühüm rol oynamış ola biləcək naməlum bakteriyaları vurğuladığı üçün mühüm bir addımdır.
Təkamül təhlili insanlarda tapılan Ruminococcus bakteriyalarının əcdadlarımıza gövşəyən heyvanlardan keçdiyini və bunun əhliləşdirmə prosesində baş verdiyinə dair güclü sübutlar ehtiva edir.
Başqa sözlə, keçmişdə heyvanlarla yaşamaq bitkiləri həzm etmək qabiliyyətimizə kömək etdi. Bağırsaqlarımızda məskunlaşdıqdan sonra Ruminococcus bakteriyası insan bədənini özünə ev etdi.
Digər məməlilərin və qeyri-insani primatların bağırsaqlarında olan Ruminococcus növləri ilə müqayisədə, insanlardakı bakteriyaların bu yeni ekosistemə uyğunlaşdığı və qonşularından, bağırsaq mikroblarından genlər aldığı görünür.
Lakin min illər keçdikdən sonra bu “müstəmləkəçilik” prosesi təhlükə altındadır. Dünyanın bəzi yerlərində insanların bağırsaqları bu mikroblar üçün uyğun yuva təmin etmir. Bunun sağlamlığımıza hansı təsirləri olduğu hələ məlum deyil.
Aysun / Demedia.az
