Təbiətə 5 milyon ağcaqanad buraxdı: "Çoxaltmaqla bitirəcəyik"
Ağcaqanadlarla mübarizə fərdi səviyyədə, xüsusən də yay aylarında olduqca çətin ola bilər.
Demedia.az xəbər verir ki, bu səbəblə müxtəlif xəstəliklər daşıya bilən bu milçəklərə yerli rəhbərliklərin müəyyən əhəmiyyəti var.
Türkiyədə milçəkləri məhv etmək üçün bu üsullardan istifadə edilsə də, Sinqapurda işlər əksinə gedir. Dünyada ağcaqanadlar 3500-dən çox növlə təmsil olunur. Bir çox xəstəliyin daşıyıcısı kimi tanınan bu canlılar malyariya, sarı qızdırma, çikungunya, Zika, Denge qızdırması və Qərbi Nil qızdırması kimi xəstəlikləri daşıya bilirlər. Sinqapur isə bu xəstəliklərin insanlara keçməsinin qarşısını alacaq tamamilə fərqli bir üsulla ağcaqanadlara qarşı müharibə aparır. Üstəlik, məşhur inancın əksinə olaraq, onları öldürməklə deyil, çoxalmaqla. Sinqapurda xəstəliklərin qarşısını almaq üçün hər həftə 5 milyon ağcaqanad təbiətə buraxılır! Sinqapurun milçək yetişdirərək təbiətə buraxaraq ağcaqanadların yaratdığı riski azaltma üsulu Türkiyədə də tətbiq oluna biləcək bir üsuldurmu?
Ağcaqanadların insanlara bir çox xəstəliyi ötürmə riski var. Bu riskin qarşısını almaq üçün Sinqapurun Milli Ətraf Mühit Agentliyi istehsal etdikləri xəstəliksiz ağcaqanadları təbiətə buraxır. Fermentasiya edilmiş şəkər kameralarında istehsal olunan ağcaqanadlar həftədə təxminən 24 milyon yumurta istehsal edir. Bu ağcaqanadlar laboratoriyada Wolbachia adlı bakteriyaya yoluxur və milçəklər təbiətə buraxılır. Wolbachia bakteriyası zərərli deyil, hətta kəpənəklərdə, arılarda və cırcıramalarda da olur. Wolbachia ağcaqanadlara keçdikdə, malyariya və dang qızdırması insanlar üçün artıq təhlükə yaratmır. Xüsusilə tropik ölkələrdə rast gəlinən ağcaqanadlar təbii olaraq bütün dünyaya keçə biləcək xəstəlik riskini daşıyır. Akdeniz Universiteti Biologiya Bölümü Ekologiya Bölməsi Müəllim Prof. Dr. Hüseyn Çətin ağcaqanadlarla bağlı açıqlamalarında bu sözləri qeyd edib:
“Bu vəziyyət, ağcaqanadlar üçün daha çox inkişaf mühiti olacaq durğun su deməkdir. Son illərdə Sinqapurda Aedes aegypti ağcaqanadının daşıdığı Denq qızdırması hallarının artması səbəbindən ağcaqanadlarla mübarizə üçün alternativ üsulların axtarışına başlanılıb. Bu üsullardan biri də ağcaqanadları Wolbachia cinsinin bakteriyası ilə yoluxdurmaqdır. Bakteriyalar ağcaqanadların orqanizminə sirayət etdikdə, ağcaqanad tərəfindən istehsal edilən sperma sayının azalması, keyfiyyətsiz olması, bəzi xəstəlik mikroblarının inkişaf edə bilməməsi, ömrünün azalması kimi hallara səbəb olur. Xüsusilə, Aedes aegypti ağcaqanadlarını Wolbachia ilə yoluxdurmaq bu ağcaqanadların Denge qızdırması, Zika və Çikungunya kimi virusları daşımaq qabiliyyətini azalda bilər. Bu məqsədlə laboratoriyalarda (fabriklərdə) yetişdirilən minlərlə milçək volbaxiya bakteriyasına yoluxaraq təbiətə buraxılaraq onların digər milçəklərə yoluxmasına şərait yaradır”.
Prof. Dr. Hüseyn Çətin ağcaqanadlarla mübarizənin üç fərqli üsulunun olduğunu bildirib. Bunlardan biri, Wolbachia, Sinqapurda istifadə olunur. Prof. Dr. Çətin digər iki üsulu Steril Böcək Texnikası (SIT) və Genetik Modifikasiya kimi təyin edir:
Steril Həşərat Texnikası (SIT): Xüsusilə erkək ağcaqanadların laboratoriyada radiasiya və ya kimyəvi maddələrdən istifadə edərək sterilizasiyasını və sonra onların yetişdirmə fəaliyyətlərində iştirak etmək üçün təbii mühitinə buraxılmasını əhatə edir. Kısır erkəklər dişilərlə cütləşdikdə mayalanma baş vermir və ya mayalanma baş versə belə, məhsuldar nəsillər əmələ gəlmir. Bu, nəsillər boyu ağcaqanad populyasiyasının azalmasına səbəb olur.
Genetik Modifikasiya: Bu üsul laboratoriyada genetik redaktə yolu ilə ağcaqanadların DNT-sində dəyişiklik edilməsini nəzərdə tutur və bu dəyişikliklərə öldürücü və ya reproduktivliyi pozan mutasiyalar daxildir. Bu geni dəyişdirilmiş ağcaqanadlar təbiətə buraxıldıqda məqsəd mutant genləri əhaliyə ötürmək və bununla da ağcaqanadların sayını azaltmaqdır.
Aysun / Demedia.az
