İqlim dəyişikliyi görün nələrə səbəb olur

İqlim dəyişikliyinin özü zamanla oynayır.

Demedia.az xəbər verir ki, “Nature” jurnalında dərc olunan məqaləyə görə, qlobal istiləşmə nəticəsində qütb buzlarının əriməsi Yerin fırlanmasına və zamanın fəaliyyətinə həssas şəkildə təsir edir.

Təbii ki, planet hamını kosmosa çıxaracaq qədər nə dayanacaq, nə də sürətlənəcək. Bununla belə, texnologiya ilə bu qədər iç-içə olan dünyada vaxtın hesablanması çox mühüm elm sahəsidir; Məhz buna görə də, yarım əsrdən çox əvvəl qlobal hakimiyyət orqanları Yerin fırlanmasında cüzi dəyişikliklərə görə “sıçrayış saniyəsi” konsepsiyasını icad etməyə məcbur olublar.

İqlim dəyişikliyi indi bu hesablamaları daha da mürəkkəbləşdirir... Cəmi bir neçə ildən sonra planetin fırlanmasını Koordinasiya edilmiş Universal Saat (UTC) ilə sinxronlaşdırmaq üçün təqvimə “mənfi sıçrayış saniyəsi” əlavə etmək lazım gələ bilər.

Tədqiqatın müəllifi və San Dieqodakı Kaliforniya Universitetinin geofiziki Duncan Agnew: “Qlobal istiləşmə əslində Yerin fırlanmasına ölçülə təsir edə bilir. “Əvvəllər heç vaxt olmayan şeylər baş verir”.

İkinci sıçrayış: Yerin müxtəlif səbəblərdən yavaş və ya sürətlə Günəş ətrafında dövr etməsi nəticəsində ilin sonunda meydana gələn artıqlıq və ya çatışmazlıq. İlk sıçrayış 30 iyun 1972-ci ildə baş verdi. O vaxtdan bəri cəmi 27 sıçrayış saniyəsi əlavə edildi, sonuncusu 31 dekabr 2016-cı il idi. Duncan Agnew-in araşdırmasına görə, iqlim böhranı səbəbindən yaxın gələcəkdə mənfi sıçrayış saniyələri və ya "-1 saniyənin çıxarılması" baş verə bilər.

Zamanın ölçülməsində əsas problem
Vaxtın ölçülməsi ənənəvi olaraq astronomik əsasa malikdir. Bu mənada Yer bir növ saatdır. Daha sadə vaxtlarda planet öz oxu ətrafında tam bir fırlanmağı tamamlayardı və hamı bunu bir gün adlandırardı.

Ancaq texnologiya inkişaf etdikcə, dözülməz dərəcədə dəqiqlik tələb olunur. İndi günəş saatları deyil, atom saatları bizə saatın neçə olduğunu bildirir. Atom vaxtına görə saniyə, Sezium atomunun 9 milyard 192 milyon 631 min 770 salınımı olaraq təyin olunur. Hər şeyi düzgün etmək istəyən insanların məqsədi atom vaxtının astronomik vaxtla mükəmməl sinxronizasiyasını təmin etməkdir.

31 dekabr 2016-cı ildə time.gov saytında göründüyü kimi ikinci sıçrayış. Normalda gün 23:59:59-dan sonra dəyişməlidir, lakin sıçrayış saniyəsi tətbiq edilib və 60-cı saniyə istisna olaraq göstərilib.
Məsələn, GPS peykləri sizi evinizdən ən yaxın kababxanaya dəqiq çatdırmaq üçün Yerin hansı mövqedə olduğunu və dəqiq saat neçədə olduğunu dəqiq bilməlidir!

Lakin Yer tam sabit sürətlə fırlanmır. Planetimiz; Ay Günəş, okean gelgitləri, Yerin öz atmosferi və planetin möhkəm daxili nüvəsinin hərəkəti ilə mürəkkəb qravitasiya rəqsindədir.

Agnew-in qeyd etdiyi kimi, kritik amil Yerin nüvəsinin yaxın təftiş üçün açıq olmaması və "bir növ qara qutu kimi" olmasıdır. Dəniz dibinin seçilmiş ərazilərində qazma işləri apararaq, geofiziklər planetin daxili hissəsi haqqında bəzi təfərrüatları çıxara bilərlər. Bu fonda elm adamları 2023-cü ildə Yerin fırlanmasında nüvənin fırlanmasındakı 70 illik salınımlara uyğun gələn bir sıra dəyişiklikləri müşahidə ediblər.

Ancaq elm adamları Yerin hər an nə etdiyini izah etməyə çalışdıqda, çoxlu yerdəyişmə və yırğalanmaların hesabını verməlidirlər.

Planetin dəyişkən fırlanma sürəti Beynəlxalq Yer Fırlanması və İstinad Sistemləri Xidməti (IERS) tərəfindən diqqətlə izlənilir. 1970-ci illərin əvvəllərində Yerin fırlanması aydın şəkildə yavaşlayır, atom vaxtı ilə astronomik vaxt arasında boşluq yaradırdı. Beləliklə, "gün bir az uzanır" faktına uyğunlaşmaq üçün "sıçrayış saniyəsi" adlı konsepsiya yarandı.

1972-ci ildən bəri UTC-yə iyirmi yeddi sıçrayış saniyə əlavə edilmişdir. Sıçrayış saniyəsinin əlavə edilməsi 31 dekabr və ya 30 iyun gecəsi saatın son işarəsində baş verir!

Sadəcə bir neçə saniyədir...
Amma gözləyin! Dünya artıq yavaşlamır. Hətta bir az da sürətləndi. Əslində, 2016-cı ilin sonundan bəri heç bir “sıçrayış saniyəsi” əlavə olunmayıb. Hamımızın çaşqın olduğu yer budur. Antarktida və Qrenlandiyada buzlaqların əriməsi kütləni (ərimiş su) ekvatora doğru sürüşdürür. Bu proses planetin ekvator qabarıqlığını artırır. Bu arada, qütblərdə buzun sıxdığı torpaqlar yüksəlir və Yer kürəsi qloballaşır.

ABŞ Milli Standartlar və Texnologiya İnstitutundan fizik Judah Levine görə, planetin formasındakı bu iki dəyişiklik Yerin fırlanmasına əks təsir göstərir.

Agnew-in yeni məqaləsində deyilir ki, nüvə planetin daha sürətli fırlanmasına səbəb olsa da, iqlimin istiləşməsi nəticəsində planetar formada dəyişikliklər bu prosesi ləngidir. Bu təsir olmasa, Agnew deyir ki, planetin fırlanmasının ümumi sürətlənməsi ilə 2026-cı ilin sonunda "mənfi sıçrayış saniyəsi" əlavə edilməlidir, lakin araşdırma iqlim dəyişikliyi səbəbindən bunun 2029-cu ilə qədər lazım olmaya biləcəyini göstərdi.

Aysun / Demedia.az