Marsda şəhər: İlk dəfə görəcəksiz...
Marsın orbitində hərəkət edən Avropa istehsalı olan kosmik gəmi Qırmızı Planetin cənub qütb bölgəsində "İnka şəhəri" adlanan bölgənin ən detallı görüntülərini çəkib.
Demedia.az xəbər verir ki, bu əsrarəngiz yerə niyə bu ad verilmişdir sualının cavabı aydındır: Kosmosdan baxanda düz silsilələr, düz bucaqlar və çoxbucaqlıların təbii torşəkilli naxışı Perudakı Maçu Pikçu xarabalıqlarını xatırladır. NASA-nın Mariner 9 kosmik gəmisi rəsmi olaraq Angustus Labyrinthus adlanan bu bölgəni 50 il əvvəl kəşf etsə də, planetoloqlar hələ də bu formalaşmanın hansı təbiət hadisəsinin səbəb olduğunu anlaya bilmirlər.
Mars Express peykini idarə edən Avropa Kosmik Agentliyi deyir: "Zamanla daşa çevrilən qum təpələri ola bilər. Ola bilsin ki, maqma və ya qum kimi bir maddə Marsın səthindəki qırıq qaya təbəqələrindən sızır".
Kosmik agentliyin başqa bir nəzəriyyəsi də budur ki, bu silsilələr buzlaqlarla əlaqəli ola bilər. Fotoşəkillər çəkən Yüksək Dəqiqlikli Stereo Kameranın sahibi olan Alman Aerokosmik Mərkəzi, ən inandırıcı izahın dar silsilələrin bərkimiş lava olması olduğunu düşünür.
Divara bənzər xüsusiyyətlər 85 kilometr enində dairənin bir hissəsini izləyir. Alimlər deyirlər ki, "şəhər" qədim asteroidin zərbəsi nəticəsində yaranan böyük kraterin içərisində yerləşə bilər. Zərbə maqma köpüyü ilə dolu çatların ətraf düzənliyə yayılmasına səbəb ola bilər.
Alman Aerokosmik Mərkəzi deyir: "Sonradan, qütb düzənliklərini əhatə edən yumşaq material eroziyaya uğradı və maqma qayalarının daha davamlı komponentlərinin silsilələrini buraxdı".
Mars Express son 20 ildə elm adamlarına Qırmızı Planet haqqında çox şey öyrətdi. Kosmik gəmi Marsın səthini müşahidə edir, onun minerallarının xəritəsini çəkir, komponentlərini müəyyənləşdirir və ətraf mühitin vəziyyətinin digər aspektlərini aşkar edir.
Bu yeni fotoşəkillər də qütb bölgəsində "hörümçəyə bənzər" birləşmələri göstərir. Bununla belə, bu formasiyalar tədqiqatçılar tərəfindən İnka şəhərindən daha yaxşı başa düşülür. Aşağıdakı fotoda gördüyünüz "qaranlıq" hissələr basdırılmış hörümçəklərə bənzəyir və ya biz buna "hörümçək formalı torpaq" deyə bilərik.
Bu "hörümçəklər" yazda günəş işığı qışda yığılmış karbon dioksid təbəqələrinə düşəndə meydana çıxır. Günəş buz örtüyünün altındakı quru buzun qaza çevrilməsinə və sonra buzun parçalanmasına səbəb olur.
Yuxarıdakı şəkil sizə hörümçək görünmürsə, aşağıdakı birinə nəzər salın. Bu ikinci fotoşəkil Avropa istehsalı olan başqa bir kosmik gəmi olan ExoMars Trace Gas Orbiter tərəfindən çəkilmişdir. Bu buz hörümçəkləri də Mars Express tərəfindən çəkilmiş yeni şəkillərin çəkildiyi ərazidən bir qədər kənarda yerləşir. NASA-nın Mars Reconnaissance Orbiter kosmik gəmisi də sözügedən "hörümçəklərin" fotolarını tez-tez çəkirdi.
Təbii ki, bunlar real, canlı hörümçəklər deyil. ESA baş verənləri belə izah edir: “Təmiz tozla yüklənmiş nəticədə yaranan qaz qeyzerlər kimi buzdakı çatlardan püskürür və sonra səthə düşür”.
Bu qeyzerlər hündürlüyü 45 ilə 800 metr arasında dəyişən qara ləkələr əmələ gətirir. Mars Express tərəfindən çəkilən buzun altından görünən bu nümunələr “hörümçəklərin” tezliklə partlayacağını göstərir. Alimlər hesab edirlər ki, Yerdə baş verməyən bu proses qütb buz örtüyü ilə Mars atmosferi arasında karbon qazı mübadiləsinin əsas mexanizmlərindən biridir.
Aysun / Demedia.az
