Ayın "qaranlıq tərəfində" nə var?

Amerika kosmik agentliyinin büdcə müzakirələri zamanı bir konqresmen Nelsona Çinin niyə Ayın görünməyən tərəfinə kosmik gəmi göndərdiyini soruşub.

Demedia.az xəbər verir ki, keçmiş senator və astronavt Nelson belə cavab verib:

"Onlar Ayın hər zaman qaranlıq olan digər tərəfinə bir vasitə endirəcəklər. Biz ora getməyi planlaşdırmırıq. Ayın arxasında nə olduğunu bilmirik".

Təəssüf ki, Nelsonun hər iki cümləsində iki böyük səhv var: Ayın “görünməz tərəfi” qaranlıq deyil. Üstəlik, Ayın o biri tərəfi amerikalı alimlərə məlum deyil.

Ayın bizdən uzaq olan tərəfi bir vaxtlar Yerin görə bilmədiyi tərəf olduğu üçün "Ayın qaranlıq tərəfi" kimi təsvir edilirdi. Lakin bu səciyyələndirmə bizim görə bilmədiyimiz tərəfin Günəşi ümumiyyətlə görmədiyi qənaətinə səbəb oldu. Ancaq görə bilmədiyimiz tərəf gördüyümüz tərəf qədər parlaq olaraq qalır.

Ola bilsin ki, Ayın əsl “qaranlıq” tərəfi NASA-nın yaxın illərdə Artemida missiyalarına astronavt göndərməyi planlaşdırdığı cənub bölgəsidir. Çünki alimlər burada buzlu suyun olduğunu düşünürlər. Ayın cənub qütbünə yaxın kölgələrdə kraterlər var.

Bizdən təxminən 400 min kilometr uzaqda olan Ayın Yer ətrafında bir dövrəni tamamlaması təxminən 1 ay çəkir. Ayın öz ətrafında fırlanması üçün demək olar ki, bu qədər vaxt lazımdır. Bu təsadüfə görə Yerdə yaşayanlar həmişə Ayın eyni tərəfini görürlər.

Kosmik tədqiqatlardan əvvəl bu görünməyən tərəf çoxları tərəfindən donmuş və "pis" bölgə hesab edilirdi, bu mif Pink Floydun 1973-cü il klassik albomu "Ayın qaranlıq tərəfi" ilə davam edir.

Əslində, Ayın bu uzaq tərəfi 1959-cu ilin oktyabrına qədər insanlar üçün sirli olaraq qaldı. O zaman Luna 3 aparatı Sovet İttifaqının kosmik proqramı ilə birlikdə Ayın ətrafında fırlanır və bu tərəfin fotoşəkillərini göndərirdi - çox aydın olmasa da.

Yarım əsr sonra NASA bu bölgəni araşdırmaq üçün Ayın Kəşfiyyat Orbiterini göndərdi. O vaxtdan bəri kosmik gəmi elm adamlarına bu görünməz üzün təfərrüatları ilə xəritəsini çıxarmağa imkan verən məlumatları göndərdi.

Bu araşdırmalarda alimlər Ayın bizim görə bilmədiyimiz tərəfinin çox da fərqli olmadığını öyrəndilər.

Üzdə gördüyümüz iri qaranlıq yerlər insan üzünə bənzəsə də, adı “Aydede” olan peykimizin üzündə görə bilmədiyimiz bu nahiyələrin çox az hissəsi var. "Mariya" adlanan bu qaranlıq sahələr meteoritlərin toqquşması nəticəsində səthin altındakı lavanın səthə çıxmasına səbəb olur. Səthə çıxan lava bu əraziləri qaraltmaqla yanaşı, Ayın geoloji tarixindən qalan kraterləri də təmizləyir.

Görünməyən tərəfdə müxtəlif ölçülü və dərinlikdə daha çox kraterlər var.

NASA və sovet kosmos yarışı dövründə heç bir kosmik gəmi bu görünməmiş üzünə enməmişdir. Bunun böyük səbəbi bu ucqar ərazidə enişin çətinliyi idi. Çünki Ay özü Yerlə bu görünməz sifət arasındakı əlaqəni əngəlləyirdi. Lakin 2018-ci ildə Çin Aydan 65 min kilometr kənara yerləşdirdiyi rabitə peyki ilə bu problemi həll etdi.

ABŞ konqresində Nelsona sual verildi ki, Çin niyə cənub qütb bölgəsi deyil, Ayın bu “qaranlıq” tərəfi ilə maraqlanır.

Nelson “Mənim heç bir fikrim yoxdur” deyə cavab verdi. Bununla belə o, ABŞ-ın Ayın cənub qütb bölgəsinə getməsinin səbəbinin kölgə kraterlərində olduğu düşünülən su olduğunu da bildirib. Gələcəkdə Ayda qurulması planlaşdırılan baza üçün Aydakı su mühüm mənbə olacaq.

Lakin alimlər Ayın uzaq tərəfini öyrənməklə daha çox şey öyrənə biləcəyimizi düşünürlər. Çünki belə görünür ki, bu bölgədə kosmik toqquşmalar haqqında daha çox “təmiz” məlumat əldə etmək olar.

Hövzə, ehtimal ki, qədim asteroid zərbəsi nəticəsində yaranmış çökmə zonasıdır, o qədər ki, Ay mantiyasının bir hissəsi (nüvə və yer qabığı arasındakı material) qazılıb və səthə məruz qalıb. Bu regionu kəşf etməyin ən böyük üstünlüyü peykimizin daxili tərkibi haqqında daha çox öyrənmək potensialıdır.

Aysun / Demedia.az