Alimlər 75 min il əvvəl yaşamış neandertal qadının üzünü açıblar
75 min il əvvəl 40 yaşlarında bir qadın bədənini yerləşdirə biləcək bir çuxurdakı mağarada əbədi yuxusunda qalmışdı. Sol əli başının altında qatlanmış və yastıq kimi başının arxasına daş qoyulmuşdu.
Demedia.az xəbər verir ki, 2018-ci ildə Şimali İraqdakı Bradost dağındakı Şanidar Mağarası adlı mağarada tapılan və bu səbəbdən Şanidar Z adlandırılan qadın, təxminən 40 min il əvvəl yoxa çıxan qədim insan növünün, yəni Neandertal növünün üzvü idi. .
Qalıqları tədqiq edən elm adamları 9 ay ərzində 200 sümük parçasından kəllə sümüyünü diqqətlə yığdılar. Onlar həmçinin qadının necə göründüyünü anlamaq üçün üzü rekonstruksiya etmək üçün üzün və kəllənin konturlarından istifadə ediblər. Möhtəşəm yenidənqurmanın təfərrüatları BBC-nin Netflix üçün hazırladığı yeni sənədli Neandertalların sirləri filmində nümayiş etdiriləcək.
Skeleti kəşf edən və Kembric Universitetinin Arxeologiya şöbəsində çalışan paleoantropoloq dos. Dr. Emma Pomeroy, gözə çarpan qaş çıxıntıları olan Neandertal kəllələrinin öz növümüz olan Homo sapiens kəllələrindən fərqli göründüyünü bildirir. Amma Dos. Dr. Pomeroy yeni araşdırmada maraqlı bir məqamın olduğunu vurğulayır. Buna uyğun olaraq, Şanidar Z-nin üz rekonstruksiyası göstərir ki, bu fərqlər görüntüdə o qədər də kəskin olmaya bilər. Dos. Dr. Pomeroy əlavə edir:
Bəzi bədii toxunuşlar da var, lakin onun mərkəzində əsl kəllə və bu insanlar haqqında bildiklərimizlə bağlı faktiki məlumatlar var.
“Əslində onun boyu ilə müqayisədə kifayət qədər iri siması var” deyə davam edən Dos. Dr. Pomeroy deyir: "Onun adətən görmədiyimiz olduqca böyük qaşları var, amma düşünürəm ki, o, müasir paltar geyinsəydi, yəqin ki, təəccüblənərdiniz və ona ikinci nəzər salmazdınız".
Neandertallar təxminən 300 min il Orta Asiya dağlarında, Avropada və Yaxın Şərqdə yaşamış və təxminən 30 min il müasir insanlarla eyni hava ilə nəfəs almışlar. Müasir insanlardan alınan DNT analizi də bu dövrdə neandertalların və homo sapienslərin ara-sıra qarşılaşdıqlarını və cütləşdiklərini ortaya qoydu.
Dos. Dr. Pomeroy sümükləri ilk dəfə kəşf edəndə Neandertalın cinsi qeyri-müəyyən idi, çünki bədənin yalnız yuxarı yarısı qorunub saxlanılmışdı, qalan çanaq sümükləri yox idi. İlkin olaraq qalıqları tədqiq edən komanda, sənədli filmdə ilk dəfə görünən Şanidar Z-nin cinsini müəyyən etmək üçün diş minasında zülalların ardıcıllığını nəzərdə tutan nisbətən yeni texnikaya istinad etdi.
Qalıqlar İraqın şimalındakı Bradost dağındakı Şanidar mağarasında tapılıb. Foto: Qrem Barker / Kembric Universiteti
Kembric və Liverpul universitetlərindən olan tədqiqatçılar qol sümüklərinin uzunluğu və diametrini müasir insanların məlumatları ilə müqayisə edərək, nümunənin təxminən 1,5 metr hündürlüyündə olduğunu təxmin etdilər. Dişlərin və sümüklərin aşınmasının təhlili göstərir ki, Şanidar Z vəfat edən zaman 40 yaşının ortalarında olub. Dos. Dr. Pomeroy izah edir:
Bu, ağlabatan bir təxmindir, lakin biz onun əslində daha yaşlı olmadığına 100 faiz əmin ola bilmərik. Deyə bilərik ki, bu şəxs nisbətən uzun ömür sürmüş biridir. Onlar yəqin ki, bilikləri və həyat təcrübələri baxımından o cəmiyyət üçün çox önəmli idilər.
Şanidar Z-nin dəfn olunduğu mağara arxeoloqlar arasında yaxşı tanınır, çünki orada 1960-cı ildə aşkar edilmiş Neandertal qəbri tədqiqatçıları Neandertalların öz ölülərini güllərlə basdırmış ola biləcəyini fərz etməyə vadar etdi; Bu, qədim insanların “axmaq” və “kobud” olduğuna dair geniş yayılmış fikrin ilk etirazı idi.
Bununla belə, Dos. Dr. Pomeroy komandasının daha sonra apardığı araşdırmalar çiçəklərin göndərilməsi nəzəriyyəsini şübhə altına aldı. Bunun əvəzinə onlar qəbirlər arasında tapılan tozcuqların tozlandırıcı arılar vasitəsilə gəldiyindən şübhələnirlər. Bununla belə, illər keçdikcə elm adamları neandertalların intellektinin, mükəmməlliyinin, sənətinin, ip və alətlərin istifadəsinin mükəmməlliyinə dair artan sübutlar tapdılar.
Neandertallar da ölülərini basdırmaq üçün dəfələrlə Şanidar mağarasına qayıdıblar. Araşdırma nəticəsində bölgədə 10 ayrı Neandertal qalıqlarının aşkar edildiyi və onların yarısının zamanla qəsdən yan-yana basdırıldığı ortaya çıxıb.
Neandertallar ölüləri ilə gül dəstələri ilə vidalaşmamış ola bilər, lakin Şanidar mağarasının sakinləri yəqin ki, empatik bir növ idilər. Məsələn, mağarada basdırılmış bir kişi Neandertal kar idi; Onun qolu iflic olmuşdu və başından zədələnmişdi və yəqin ki, onu qismən kor etmişdi, lakin bu xoşagəlməz hadisələrdən sonra uzun müddət yaşaması ona qayğı göstərildiyini göstərir.
Aysun / Demedia.az
